የእሳት አምልኮ በአጠቃላይ የአምልኮ ሥርዓቶች ውስጥ በጣም አስፈላጊ, ማዕከላዊ, መዋቅር-መቅረጽ አንዱ እና አንዱ ነው. የካካስን ሃይማኖታዊ ባህል በጣም የተለያዩ ክስተቶችን ሸፍኗል። የካካስ ባህላዊ ንቃተ-ህሊና ከሰዎች ጋር ብዙ የሚያመሳስለው በእሳት ውስጥ ህይወት ያለው ፍጡር አየ። የእሳት መንፈስ (ከኢንዚ - የእሳት እናት) አንትሮፖሞርፊክ መልክ ነበረው። አብዛኛውን ጊዜ ሴት ነበረች. አረጋዊ ካካሰስ ስለ እሷ እንዲህ ይላሉ፡- “ኦት ኢንኔ ነጭ፣ ቆንጆ፣ እርቃኗን ሴት ነች። ትናገራለች ፣ ድምጾች ታደርጋለች” [ኤፍኤምኤ ፣ ቦርጎያኮቫ ኤ.ኤ.]። ሌሎች ምንጮች እንደሚሉት የእሳቱ እመቤት በቆንጆ ሴት መልክ በቀለም ያሸበረቀ ቀሚስና ስካርፍ ለብሳ ትታይ ነበር፣ ምንም እንኳን አንዳንድ ጊዜ ሙሉ ጥቁር ለብሳ ትታያለች። ብዙውን ጊዜ ካካስ ስለ እሷ እንዲህ ይላል: - "የእሳቱ እመቤት ግራጫ ፀጉር አሮጊት ሴት ናት" (ኤፍኤምኤ, ሻማን ማይናጋሼቫ ሳርጎ). የእሳቱ መንፈስ አንትሮፖሞርፊዝም በሚከተሉት ክልከላዎችም ይገለጻል-እሳቱን በማንኛውም ስለታም ማነሳሳት አይችሉም - ሊጎዱት ይችላሉ ፣ ዓይኖችዎን ይውጡ። ይህንን ሃሳብ በመዘገብነው ተረት በደንብ ይገለጻል፡- “ሁለት አሮጊቶች እርስ በርሳቸው እየተነጋገሩ ነው። ከመካከላቸው አንዱ ዓይን የለውም, ሁለተኛው ደግሞ ጥርስ የለውም. አንድ አይኗ አሮጊት ሴት፡- "ጌታዬ የምድጃውን በር ከፍቶ አይኔን በቢላ ወጋው" ትላለች። ሁለተኛው ደግሞ “እና አስተናጋጇ በመቁረጫ ወጋኝ እና ጥርሴን አንኳኳኝ” ትላለች። ስለዚህ ለካካስ እሳቱን በሹል ነገሮች መንካት የተለመደ አይደለም። በአጠቃላይ, እሳት በጥንቃቄ እና በአክብሮት መታከም አለበት" [ኤፍኤምኤ, Burnakov V.S.].
በባህላዊ የካካስ አረዳድ ፣የእሳት አምላክ ፣ኦትይን ሙቀት እና ብርሃን ሰጠች ፣እቶን እና ቤተሰቡን ያለማቋረጥ ከክፉ ሀይሎች ይጠብቃል ፣ቦታውን ያጸዳል ፣ለባለቤቱ መልካም እድል እና ሀብት አመጣ ፣በጭንቀት ደለል የቤቱ ኃላፊ. ስለዚህ እሷ churttyn-eezi ተብላ ትጠራለች - የመኖሪያ እመቤት ፣ ቹርትቲን-ሀዳርቺዚ - የመኖሪያ ቤት ጠባቂ ፣ ኪዚኒን-khulgy - የአንድ ሰው ጠባቂ ፣ ካዳርጋኒን-ካልካዚ - የግጦሽ ጋሻ (ከብቶች) ፣ ወዘተ. የቤተሰቡን ደህንነት ለመጠበቅ ሴቶች በየቀኑ የእሳትን መንፈስ መመገብ ይጠበቅባቸው ነበር። መረጃ ሰጪዎቻችን “ለካካስ እሳትን በአክብሮት መያዝ የተለመደ ነው። እሳቱ ህያው ነው, የራሱ ጌታ መንፈስ አለው. ሁልጊዜም ይመገብ ነበር. ማንኛውም የቤት እመቤት, ምግብ በሚዘጋጅበት ጊዜ, የእሳቱን ባለቤት መመገብ አለባት. ማንኛውንም ነገር ወደ እሳቱ መጣል የተከለከለ ነበር" [PMA, Burnakov A.A.]. በጠረጴዛው ላይ ከመቀመጣቸው በፊት የእሳቱን መንፈስ በስጋ ፣ በአሳማ ስብ ፣ በቅባት ፣ ወደ እሳቱ ውስጥ ጣሉት። የሚያሰክር መጠጥ ከመጠጣቱ በፊት የእሳት እና የቤት (ib eezi) መናፍስት በመጀመሪያ ታክመዋል [ፖታቻኮቭ ኬ.ኤም., 1958, ገጽ 96]. እሳት ከተነሳ የእሳቱ መንፈስ በሆነ መንገድ በቤቱ ባለቤት ተበሳጨ እና በቤቱ ውስጥ እሳት እንደፈጠረ ይታመን ነበር። ስለዚህ, የእሳት መንፈስን ላለማስቆጣት, ላለማስከፋት ሞክረዋል.
ከላይ እንደተጠቀሰው የእሳቱ እመቤት ለአንዳንድ ሰዎች ሊታይ ይችላል. እንደ አንድ ደንብ እንደነዚህ ያሉት ሰዎች እንደ "ንጹህ" ነፍስ ይቆጠሩ ነበር. ካካስዎቹ እንዲህ ይላሉ፡- “አንዳንድ ጊዜ ኦት-ቼክ በአንዲት አሮጊት ሴት መልክ እንዴት በምድጃው አጠገብ እንደተቀመጠ ማየት ትችላለህ። ባትመግበውም ትቆጣለች። የእሳቱን አስተናጋጅ ሲመግቡ የሚከተለውን ቃል ተናገሩ፡- “እናት እሳት፣ እንመግባችኋለን! መልካም ዕድል እና ደስታን ስጠን! ” [PMA, Kainakova A.S.] ጠዋት ላይ የእሳቱን እመቤት መመገብ በጣም አስፈላጊ ነበር, ይህ ከዚህ ቅዱስ ሥነ ሥርዓት በኋላ ቀኑ በጥሩ ሁኔታ እንደሚመጣ ከማመን ጋር የተያያዘ ነው. ስለዚህ የካካስ አሮጊቶች እንዲህ ይላሉ: "በማለዳ, በማንኛውም ሁኔታ, የእሳቱን አስተናጋጅ መመገብ አስፈላጊ ነው." በካካስ እምነት መሰረት: "እሳቱ ሲያፏጭ, የእሳቱ እመቤት መብላት ትፈልጋለች ማለት ነው" (ኤፍኤምኤ, ቦርጎያኮቭ ኤን.ቲ.).
ከእሳት መንፈስ በየቀኑ ከመመገብ በተጨማሪ ካካስ ለእሳት አመታዊ የቤት መስዋዕትነት አቅርቧል - ከታይክ። ብዙውን ጊዜ የሚካሄደው በአዲሱ ጨረቃ በዘጠነኛው ቀን በፀደይ ወቅት ነው, ቅጠሎቹ ሲያብቡ, ኩኪው ይጠራል እና ተራሮች እና ወንዞች "ይነቃሉ". ይህ መስዋዕት በሁለቱም ሻማኖች እና ነጭ እምነት አገልጋዮች ሊመራ ይችላል, በካካስ, ፑርካን, ማለትም. ቅዱስ ሰው [Butanaev V.Ya., 1998, ገጽ 30]. ለእሳት መንፈስ ክብር ሲባል ብዙውን ጊዜ "ማራይ እረኛ አህ ሲላቃ" ይወጋዋል፣ ማለትም ነጭ ላኪ ራም ከጥቁር ጉንጮች ጋር [Katanov N.F., 1897, p. 90]. በተመሳሳይ ጊዜ የቤት ውስጥ ፌቲሽ መደበኛ ምግቦች ነበሩ - ቻልባክ-ቴስ ወይም ኦት ኢኔዝ-ቴስ እና ኸዚል-ቴስ ፣ በእያንዳንዱ የርት ውስጥ የነበሩ እና የእሳት አምላክ እና የእርሷ ባህሪዎች (ሳቢት - ዋንድ) መገለጫዎች ነበሩ። ደህንነትን እና ችግሮችን መጥላትን ለማረጋገጥ ዪዚክ (የተቀደሱ ፈረሶች) ለእሳት መንፈስም ተሰጥተዋል። የአምልኮ ሥርዓቱ የተከናወነው በሻማን ነበር.
በካካዎች ባህላዊ አመለካከቶች ውስጥ, እሳት ሁሉንም የሽምግልና ባህሪያት ተሰጥቷል. አንድም የቤትና የሕዝብ መስዋዕትነት ያለ መስዋዕትነት የተጠናቀቀ አልነበረም። ያለ እሳት እርዳታ የሚሠዋውን ምግብ አንድም አምላክ “አይቀምስም። መረጃ ሰጭዎቻችን “በጣም የተከበረው መንፈስ የእሳቱ እመቤት ናት - Ot ine። በእሱ አማካኝነት የተራራ፣ የውሃ፣ ወዘተ መናፍስት ጌቶች ምግብ ያገኛሉ። በታይጋ ውስጥ, ወንዶች ማደን ሲጀምሩ, በመጀመሪያ ደረጃ የእሳቱን እመቤት ይመገባሉ. እንስሳትን በማውጣት ረገድ ትረዳለች. ለእርሷ እርዳታ ምስጋና ይግባውና ለእንስሳት ሩቅ መሄድ አያስፈልግም" [ኤፍኤምኤ, ቶቡርቺኖቭ ኤን.ፒ.].
በሰዎች እና በመናፍስት መካከል ያለው የአማላጅነት ንብረት የእሳትን ትርጉም ወደ ሻማን አምሳያ አቅርቧል። በካካዎች ጥንታዊ እይታዎች ውስጥ, የእሳት መንፈስ ከሻማው ዋና ረዳቶች መካከል አንዱ ተደርጎ ይወሰድ ነበር. ሻማን በሩቅ ጉዞው ላይ ከመጀመሩ በፊት, በአምልኮ ሥርዓቱ ወቅት, በመጀመሪያ, ለእርዳታ ወደ እሳቱ ባለቤት ዞሯል. ኤን.ፒ. Dyrenkova ስለዚህ ጉዳይ እንዲህ ሲል ጽፏል: - "ከእናት-እሳት ፈቃድ ውጭ አንድም ድንጋይ ወደ የትኛውም መንፈስ ለመሄድ አይስማማም. ካምካ "ያለሷ መሄድ አትችልም, እና ከእርስዎ ጋር ከሆነ, መሄድ ቀላል እና ቀላል ነው." ለዚህም ነው እያንዳንዱ የአምልኮ ሥርዓት የሚጀምረው ለእናት-እሳት ይግባኝ እና ለእሷ ጸሎት ነው" [Dyrenkova N.P., 1927, p.71]. “ማንኛዉም ሰይጣን ሻማንን ቢያጠቃ፣ ኦት ኢዚ (የእሳት መንፈስ) በካም ዙሪያ ይታጠቅና ከዲያብሎስ ጥቃት ይጠብቀዋል፣ ስለዚህም ዲያቢሎስ ካም ቢያሸንፍም አሁንም አሸንፏል ተብሎ ይታመን ነበር። እሱን መብላት አልችልም, እና ያለሱ, ካም ይሞታል" (Alekseev N.A., 1984, ገጽ 72).
በባህላዊ የካካስ ህክምና ውስጥ የእሳት ሚና ትልቅ ነበር. እንደ አንድ ደንብ, እሳትን ሳይጠቀሙ አንድም የሕክምና ዘዴ ሊሠራ አይችልም. እሳት በቤተሰብ የአምልኮ ሥርዓቶች ውስጥ ትልቅ ጠቀሜታ ነበረው. እሳቱን የምታመልከው ወደ ትዳር የምትገባ ወጣት በአንዲት ወጣት የምታጠባ እናት ነበር። ልጅ በሚወልዱበት ጊዜ እሳቱ በቤት ውስጥ መቃጠል አለበት. በቀብር ሥነ ሥርዓቱ ውስጥ የእሳት ወሳኝ ሚና.
የእሳቱ እመቤት ምስል ከእሳት ምድጃ ጋር በማይነጣጠል ሁኔታ የተያያዘ ነው. ከባህላዊ ምልክቶች መካከል, የምድጃው ምልክት ማዕከላዊ ምስል ነው. እሱም በጠፈር ውስጥ ቋሚ ጉልህ ነጥብ አመልክቷል, የእሱ ማዕከል, ጊዜ እና ካርዲናል ነጥቦች ተቆጥረዋል. እሱ መረጋጋትን ገልጿል, የአለም አስፈላጊ ንብረቶች ነጸብራቅ ነበር. ምድጃው በቦታ አደረጃጀት ውስጥ እንደ መነሻ ሆኖ የሚያገለግለው የርት የትርጉም ማእከል እና የቤተሰብ ህይወት የሚፈስበት ቦታ ነው። በተጨማሪም ምድጃው በቅድመ አያቶች እና ዘሮች መካከል ያለው ትስስር ነው, ይህም የትውልዶች ቀጣይነት ምልክት ነው. ከሰማያዊው ነበልባል ጋር ተመሳሳይ ተፈጥሮ የነበረው የእቶኑ አንጸባራቂ እሳት በሳያን-አልታይ ባህላዊ ወግ ውስጥ ትልቅ ቦታ ነበረው [የባህላዊ እይታ፣ 1989፣ ገጽ.103]።
ከሩሲያ ህዝብ ጋር በብሔር-ባህላዊ መስተጋብር የተነሳ የካካስ ሃይማኖታዊ እና አፈ-ታሪካዊ ስርዓት የተለየ የዘር አፈ-ታሪክ ባህሪን - ሱዜትካ ወይም ቡኒ (በካካስ ቱራኒን ፣ ኢዚ ወይም ቹርትቲን ኢዚ ፣ ቹርት ኩያጊ) ያጠቃልላል። አፈ-ታሪካዊ ሴራዎች ከአንድ ህዝብ ወደ ሌላ ሰው የሚሸጋገሩት በብሔራዊ ህይወት እና በተወሰኑ ማህበረ-ታሪካዊ ሁኔታዎች ላይ ብቻ ሳይሆን በልዩ የአስተሳሰብ መንገድም የአንድ የተወሰነ ህዝብ አከባቢ ባህሪ ለውጦች ይከሰታሉ። በእሱ ሁኔታ - የቤቱ ጠባቂ, ሱዜትካ ከእሳቱ አስተናጋጅ ጋር እኩል ቆመ. "Churtyn eezi tipcheler, khuyakh" - "የቤቱ ባለቤት ጥበቃ ነው" [FMA, Sunchugashev S.P.]. "Pictin khuyagy par, churtan eezinin andyg oh" - "ኩያክ (መከላከያ) አለን, "የቤቱ ባለቤት" እንዲሁ አለው" [ኤፍኤምኤ, ቦርጎያኮቫ ኤ.ኤ.].
ካካስ አሁንም አዲስ መኖሪያ ቤት በሚገነባበት ጊዜ የእሳቱን ባለቤት እና የቤቱን "ባለቤት" የማምለክን ልማድ በጥብቅ ይመለከታል. "አዲስ ቤት ስትገነባ ምድጃውን ማቃጠል እና ትንሽ ምግብ ወደ እሳቱ ውስጥ ማስገባት አለብህ. ስለዚህ, በአንድ ጊዜ የእሳቱን እመቤት እና የቤቱን ጌታ ታመልካላችሁ. ሁለቱም ቤትን ከማንኛውም በሽታዎች ይከላከላሉ, መጥፎ ዕድል ወደ ቤት ውስጥ አይግቡ "(ኤፍኤምኤ, ቶቡርቺኖቭ ኤን.ፒ.). የሱዜትካ ምስል, እንዲሁም የእሳቱ እመቤት, በአንትሮፖሞርፊክ ባህሪያት ተሰጥቷል. "Churtan eezi kizi la oskhas" - "የቤቱ ባለቤት ሰው ይመስላል" [FMA, Mamysheva E.N.]. “በመልክ ፣ ሱዜትካ የተለየች ናት ፣ ብዙ ጊዜ የምትታየው በተሰበረ ፀጉር እና ነጭ ልብስ በለበሰ ትንሽ ሰው መልክ ነው። አዲስ ቤት ሲገነቡ በመጀመሪያ የእሳት እና የተራራ መንፈስ ይመገባሉ. ልክ በዚህ ጊዜ, Suzetka በቤቱ ውስጥ መኖር" [FMA, Burnakov V.S.].
በእሳት ምድጃ እና በሱዜትካ መካከል በካካስ መካከል ያለው የትርጓሜ ግንኙነት ብዙውን ጊዜ የኋለኛው መኖሪያ ምድጃ (ምድጃ) ወይም በአቅራቢያው ያለ ቦታ ስለመሆኑ ሊታወቅ ይችላል። "ሱዜትካ በምድጃው አቅራቢያ ከመሬት በታች ይኖራል" (ኤፍኤምኤ, ኢቫንዳቫ ቪ.አይ.) አረጋዊ ካካስ "ቱራ ኢዚ ወይም "ቹርት ኩያጊ" በእያንዳንዱ ቤት ውስጥ ይኖራሉ ይላሉ። ከዚህ ቀደም ወደ ሌላ ቤት ሲሄዱ ቡኒውን ይዘው ሄዱ። በዚህ መንገድ ተጋብዞ ሶስት ቁንጥጫ አመድ ከምድጃ ውስጥ ወደ መሀረብ ፈሰሰ እና “ከእኛ ጋር ወደ ሌላ ቦታ ና!” አሉት። ከዚያም ይህ አመድ በአዲሱ ቤት ማዕዘኖች ዙሪያ ተበታትኗል" [ኤፍኤምኤ, ቼፕቺጋሼቫ ኤል.ኤ.]. እንደ ሌሎች ምንጮች, አዲስ ቤት ሲገነቡ ካካስ የቤቱን ባለቤት በሚከተለው መንገድ "አጓጉዟል". በአዲስ ቤት ውስጥ, ጣራው በቀኝ እግር መሻገር አለበት, ይህም እንደ እድለኛ ይቆጠራል. የድንጋይ ከሰል በአዲስ ምድጃ ውስጥ ከተቀመጠው የአሮጌው ቤት ምድጃ ውስጥ ይወሰዳል. በእነዚህ የድንጋይ ከሰል ላይ ዘይት ይፈስሳል እና "የቤቱ ባለቤት" ይባላል. አዲስ ቤት የመቀደስ ሥነ ሥርዓት እንደ አንድ ደንብ, በአሮጌው ሰው ወይም በተከበረ አዋቂ ሰው ተከናውኗል. በቤቱ ማዕዘኖች ላይ አራካን ተረጨ እና አልጌሲ አነበበ - መልካም ምኞት። ከዚያም በጓሮው ሁሉ ዞሮ "Turanyn, eezi" [FMA, Tasbergenova (Tyukpeeva) N.E.] ጋበዘ.
የቀረበው ጽሑፍ አንዳንድ ድምዳሜዎችን እንድናገኝ ያስችለናል. የካካስ ባህላዊ ንቃተ-ህሊና እሳትን እንደ አንድ ሕያው ፍጡር ባሕርያት ይገልፃል። በካካሰስ እምነት, እሳት በሴት መልክ ተመስሏል. በጊዜ ሂደት, ይህ ምስል ይበልጥ የተወሳሰበ እና ቀስ በቀስ ወደ "የእሳት ምድጃ እመቤት" ምስል ይለወጣል, ይህም በተግባራዊ ባህሪያቱ ውስብስብ ነው. በእሷ ውስጥ የጎሳውን ተረት ተረት ጠባቂነት እና ቅድመ አያት ያያሉ። የእሳት መንፈስ በተለዋዋጭ ባህሪያት, እንደ የሕይወት ምንጭ እና በተመሳሳይ ጊዜ አጥፊው ተለይቶ ይታወቃል. በጊዜ ሂደት, በታሪካዊ ክስተቶች ምክንያት, በካካሰስ አለም አፈ ታሪካዊ ምስል, ከእሳቱ እመቤት ጋር እኩል የሆነ, የስላቭ አፈ ታሪክ ባህሪ, ሱዜትካ, ተነሳ. ይህ ክስተት ለካካስ ህዝቦች እምነት ልዩ ጣዕም ሰጥቷል። የሱዜትካ ምስል እራሱ የስላቪክ (ሁለቱም የቅድመ ክርስትና እና የክርስትና) ሀሳቦች ከአካባቢያዊ አኒሜሽን እይታዎች ጋር መስተጋብር ምሳሌ ነው. ምንም እንኳን ሱዜትካ ከሩሲያ "ጎረቤት" የመጣ ቢሆንም ይህ መንፈስ በቃሉ ሙሉ ስሜት ከሩሲያ ቡኒ ጋር ተመሳሳይ አይደለም. ከዚህ አንፃር፣ ሱዜትካ በቱርኪክ እምነት ውስጥ ያለ የአካባቢ ክስተት ነው።
ማስታወሻዎች
1. አሌክሼቭ ኤን.ኤ. የሳይቤሪያ የቱርኪክ ተናጋሪ ሕዝቦች ሻማኒዝም። - ኖቮሲቢርስክ: ናውካ, 1984.
2. ቡታናቭ ቪ.ያ. በካካሰስ መካከል ያለው የእሳት አምልኮ. // የኢትኖግራፊ ግምገማ - 1998, ቁጥር 3, ገጽ 25-35.
3. Dyrenkova N.P. በአልታይያውያን እና በቴሉቶች መካከል ያለው የእሳት አምልኮ። // ሳት. MAE, T.VI, L. 1927.
4. ፖታቻኮቭ ኬ ኤም የካካስ ባህል እና ህይወት, ከሩሲያ ህዝብ ጋር ባለው ታሪካዊ ትስስር ውስጥ. - አባካን, 1958.
5. ካታኖቭ ኤን.ኤፍ. ከግንቦት 15 እስከ ሴፕቴምበር 1, 1896 ወደ ዬኒሴይ ግዛት ሚኑሲንስኪ አውራጃ የተደረገውን ጉዞ ሪፖርት ያድርጉ። - ካዛን: ታይፕ - በርቷል. ዩኒቨርሲቲ, 1897.
6. የደቡባዊ ሳይቤሪያ ቱርኮች ባህላዊ የዓለም እይታ. ሰው። ማህበረሰብ. ኖቮሲቢርስክ: ናኡካ, 1989.
Home | Articles
January 19, 2025 18:58:09 +0200 GMT
0.010 sec.
