Sosiyete ni ladamu ko minnu kɔlɔsira Soviyetiki kɔfɛ yɔrɔ la, olu dɔ la kelen min ka di kosɛbɛ, o ye diinɛ jɛkuluw bɔli ye yɔrɔ bɛɛ, minnu b’u ka laɲini fɔ ka kafiriw ka batow kɛ ani ka laadala dannayakow jɛnsɛn. Ka kɛɲɛ ni kafiri kura ka jɛkuluw jɛnsɛnni ye Cɛma Irisi jamana na, “a daminɛ na, Ɔrɔmu Ɔrɔmu ye” Cɛma Irisi jamana na, a bɛ iko a bɛnnen don kosɛbɛ ko Yakutia jamanadenw b’u mago don shamanw na, min lakununni laseli kɛra siɲɛ caman san tan tɛmɛnenw kɔnɔ. O waati kelen na, k’a ta bɔli la ka taa a bila bɔli la (dɔnniya sɛbɛnw fana sen bɛ o la), o fɔli min kɛra Ɔrɔmu diinɛ misiriw ka kɛlɛ cɛsirilen kan, k’a daminɛ u bɔli la Yakutia san kɛmɛ 17nan na, ni shamanw ye minnu ye laadala dannayakow tabagaw n’u kɔlɔsibagaw ye Lena mara jamanaw, u bɛ yaala-yaala. Jama tariku dɔnniya kɔnɔ, shamanw halakili kunkanko bɛ bila ka jɛya Irisi Ɔrɔmu Ɔrɔmu Egilisi ni Irisi jamana ka koloniyali mara la, o de kosɔn bi a ka kan ka “Yakutw ka jamana diinɛ” jɔ kokura ka kɛɲɛ ni danfara ye, kunnafoni tila-tilalenw.
Tiɲɛ don, Yakutia Irisi faama minnu bɛ alako ta fan fɛ ani diɲɛ ta fan fɛ, olu bɛɛ tun tɛ se ka u ɲɛmajɔ shamanw na. Ka fara don o don jɛɲɔgɔnyaw kan tuma bɛɛ ni Irisi baarakɛlaw ni izinitigiw ka shamanw ye, Yakutsk mara ɲɛmɔgɔw tun ka kan ka jalakiw ɲɛnabɔ minnu tun bɛ “yasak dunan” kelen kan “shaman ka tiɲɛni” kan mɔgɔ wɛrɛw kan 1]. Nka, fo ka na se Piɛrɛ fɔlɔ ka sariyaw ma Sibiri jamanaw ka batɛmu jamaba kan (1706, 1710), fɛɛrɛ kelen min tun ɲɛsinnen bɛ shamanw ma, o tun ye u ka shamanw balili ye Yakut kasobon kɔnɔ ani a lamini na: nka ka kɛɲɛ ni mɔgɔ ka dannaya ye shamanw na volostew kɔnɔ, k’a ta dugu la ka taa yɔrɔ janw na” (1663)[2]. A ka kan k’a dɔn o yɔrɔnin bɛɛ la ko nin dankarili in sababu bɔra ko dɔ la min kɛra ni Risi sɔrɔdasi dɔ ye min minɛna laadalakow dɔ ɲɛkɔrɔ, ani ko juguw la - Karisa kɔnɔ ! O tɛmɛnen kɔ, o dankarili in Sɛmɛntiyara Yakut gɔfɛrɛnamanw ka « hakilijagabɔ » kɔnɔ san 1696 : « Ɔwɔ, aw ka kan k’a kɔlɔsi k’a ladon kosɛbɛ, walasa u kana shaman kɛ dugu lamini na, wa mɔgɔ si kana taa u fɛ shamanw na ». [3] ye. K’a kɔlɔsi ko Ala-ka-marako bɛ ye marabolo ni a lamini marayɔrɔw la, jamanakuntigiw y’u dan o dɔrɔn de la. O waati kelen na, jɛɲɔgɔnya minnu bɛ Ɔrɔmu Ɔrɔmu ni shamanw cɛ, olu ma jɔ "yɔrɔ janw" la. Ka fara o kan, Yakut jamanakuntigi dɔ (A. A. Barneshlev) yɛrɛ jalakilen don ko a ye shamanw ta walasa ka “tiɲɛni sɛbɛn” a kɛlɛɲɔgɔnw ma kiritigɛ ni marako ko dɔ la (1679): “... Wa shaman Nyacha bɛ a fɛ, Andreika, san sanfɛla so tun bɛ shaman kɛ, ani u ka dugukolo kan shamanw bɛ jinɛw ka weleli ni subagaya kɛ ka kɔgɔji la ani ka mɔgɔw tiɲɛ” [4].
Wajibi si ma sɔrɔ ka shamanw halaki Piɛrɛ fɔlɔ ka sariyasunba walew la, o min kɛra sariya siratigɛ la Siberi jamanaw ka batɛmu jamaba ye. U ka juguya bɛɛ n’a jiracogo tilennen dɔ sɔrɔli la: “... ka boliw jeni ka batosow tiɲɛ”, ani ka “saya lase” mɔgɔ ma minnu tɛ masakɛ sago labato, u si tɛ kuma “bololabɔlaw” batobagaw ka baarakɛlaw kan 5]. Min ye dankarili ye : ka dununw ta, ka shaman ka fini jeni, a ɲɔgɔnnaw, shamanw san kɛmɛ 18nan-19nan na, n’o ye. Sibiri jamanaw ka batiseli jamaba kɔfɛ, u tun bɛ ɲangi ko fila la: a fɔlɔ, ni shamanw yɛrɛ kɛra batɛmu ye, o de kosɔn, u tun bɛ sariya dɔ kɔrɔ Ɔrɔmu Ɔrɔmu jurumuw kan filanan, ni batise kura tun bɛ o laadalakow la, i n’a fɔ. "lafilili dɔ tun bɛ Ɔrɔmu Ɔrɔmu diinɛ na." A kɛra cogo o cogo, silamɛw fɛ, o laban in tun bɛ ɲangi Irisi sariya kɔnɔ ni saya jalaki ye (Conseil Code 1649, dakun 22nan, sariyasen 24nan). O siratigɛ la, a b’a jira cogo min na Yakut muso batiselen dɔ min ye shaman wele, o y’a yɛrɛ jo di : «... k’a denmuso banabagatɔ dusu saalo, wa a kana kɛ delili sugu si kama» O kɔrɔ ye ko “Kerecɛn dannaya” la, a “to barika ka bon” ani, a ka jate la, kun si tun tɛ yen ka ɲangili kɛ. Alako ta fan fɛ, n’a bɛ shamanw ka ko kɛlenw sɛgɛsɛgɛ, ka ɲɛsin sanfɛla ko kɛlenw ma, a ye Yakut dekanw ɲininka kɛrɛnkɛrɛnnenya la ko “yala jalakidenw yeelen bɛ batɛmu fɛ wa?”O nuance in, min bɛ bɔ sɛbɛnnikɛla caman hakili la tuma bɛɛ, o nafa ka bon kosɛbɛ gɛlɛya faamuyali la.
Yakutia jamana na san kɛmɛ XVIII-XIX la. i n’a fɔ Sibiri jamana yɔrɔ wɛrɛw la, aborigɛn batiselen kura minnu minɛna shamani wale la, olu ɲangili, n’o ye. “ka bɔ Ɔrɔmu Ɔrɔmu diinɛ na”, tun dan ye, i n’a fɔ sariya, egilisi nimisali ni nimisali la “ni nafolo minɛni ye” - shamanw ka jogo. O fɛɛrɛ suguw jateminɛna Risikaw fɛ ko u nɔgɔn don, wa tuma dɔw la, n’u ka dususuma ye, o ye wasabaliya lase diinɛ ɲɛmɔgɔw ka sigida dugumalaw ma: “... hali n’a y’a sɔrɔ a yamaruyara ka kɛɲɛ ni a ka masakɛba ka sariya ye ka mɔgɔ minnu jalaki o dannakow la ni kɔnɔnafili ye .olu, batisebaga kuraw, tɛ laadili ni egilisi baara lajɛ, nka u bɛ jagɛlɛya ni nisɔndiya jate u yɛrɛ la ... wa u bɛ u ka dannakow ni juguya kɔrɔw la” Faan wɛrɛ fɛ, shaman fɛ, dunun ni fini tun ye fɛn senumaw ye minnu tɛ se ka bɔ u bolo, wa foroba nimisali tun bɛ se ka jate maloyako ye. O de kama, n’a sɔrɔla, nsiirinw bɛ Yakut misiriw ka juguya kan. Misali la, nsiirin dɔ sɛbɛnna ko parɔsi sarakalasebaga dɔ, a kɛlen k’a dɔn ko sigida la shaman dɔ (Yakut min batisera kura) bɛ tiɲɛni kɛ mɔgɔw la, o y’a wajibiya ka a biri egilisi kɔnɔ. Shaman diminnen dɔ, min jiginna ka kɛ sanpɛrɛn ye, o ye jirisunba dɔ kari min tun bɛ ka falen sira daminɛ na, o min kɛra sababu ye ka sarakalasebaa faga - "kut" - sarakalasebaa ni tun dogolen bɛ jiri la O mafiɲɛyali min tun tɛ se ka muɲu, o kɛra sababu ye ka mɔgɔ faga cogo bɛnnen na.
Ni cidenyabaarakɛlaw ka walew "juguya" kɔlɔsilen bɛɛ ye, a ka kan ka to an hakili la hali bi ko wale minnu kɛra laɲinitaw ni jamaba la ka ɲɛsin shamanw ma Yakutia, olu ma kɛ abada. A ka di kosɛbɛ, shaman minnu dɔnna kabini san 1920–30, olu lisɛli ka kɛɲɛ n’a yɛrɛ ka fɔtaw ye, seereyaw minnu bɔra lajɛba ni dugutigibulonw fɛ, lajɛba lajɛw miniti ani sɛbɛnmarayɔrɔ wɛrɛw, a bɛ sɛbɛn ɲɛ 18 ta ni masin sɛbɛnnen ye, wa a tɔgɔla tɔgɔw ka ca ni 300 ye, u fanba bɔra kerecɛnya la, o min b’a jira ko bangebaga batiselen don a dɔgɔyalenba la 10]. U dɔw la, shamanw tɔgɔla tɔgɔ dɔw bɛ yen i n'a fɔ "Dyachkovskys", "Protodyakonovs", "Popovs" ani "Protopopovs". Ni an y’a jateminɛ ko Yakut jamanaden hakɛ ka dɔgɔ (235.000 ka kɛɲɛ ni san 1926 jatebɔ ye)[11], ani Ɔrɔmu Egilisi ka baara minnu bɛ san 200 ɲɔgɔn bɔ walasa ka kerecɛnya dan, o shamanw caya sugu bɛ sigasiga lawuli pre -revolutionnaire hakilimaya fangatigiw Yakutia.
Shamanw ka "ɲɛnamaya" kɔlɔsilen, ka fara laadala jamana ka kɔrɔsigi kan ani kafiriw ka dannayakow ni jamanadenw ka sɔrɔko walew cɛsirilen don kosɛbɛ, o sababu bɔra dɛmɛnbaliya la tuma bɛɛ cidenw ka kerecɛnya baara la ka bɔ diɲɛnatigɛ la Yakutia ka marako. Yakut hakilimaya gɔfɛrɛnaman ye ŋunankan fɔ san 1841 ko : «... sigida siwili ɲɛmɔgɔw b’u yɛrɛ ɲɛnajɛ ni nin ɲɛnajɛ in ye (saraka - A.N.) wa, k’u sara (shamanw - A.N.) hali ni wari ye, u bɛ jɔ ka fanga ta ka nin ko in ban bɛ hakili ta fan fɛ fanga la”[12]. Ɲininikalan fanba b’a fɛ ka Yakut diɲɛ ɲɛmɔgɔw jɔyɔrɔ ɲɛfɔ ni nafolo ni sɔrɔdasi-politiki nafaw ye: wajibi min tun bɛ ka wuluwuluw di jamanatigi ka nafolo ma k’a sɔrɔ u ma tigɛ, o ye diɲɛ fangatigiw wajibiya ka dunanw tanga tɔɔrɔ ma, ka tɔɔrɔ, ani fɛn o fɛn bɛ se ka tiɲɛni kɛ dalajɛ yasak. Kɛrɛnkɛrɛnnenya la, ka bɔ cidenyabaarakɛlaw la minnu timinandiyalen don kojugu, minnu bɛ se ka wasabaliya walima ɲagami lase yasak jamanadenw ma u ka kɛwalew fɛ.
N’a sɔrɔ o kɛra san kɛmɛ 17nan na. ani, ka dɔgɔya san kɛmɛda 18nan na, Yakutia jɔyɔrɔba min tun bɛ a ka fɛɛrɛbɔ siratigɛ la, n’o ye Irisi ka ɲɛtaa ɲɛfɛla ye ka taa kɔrɔnfɛla jan na ani farafinna worodugu-kɔrɔn fɛ, o min y’a jira ko a ka kan ka jamanadenw ka kantigiya sabati nin mara in kɔnɔ, o tun ye fana jateminɛna.
Waleyaw, walima ka fɔ ka ɲɛ, Yakutsk mara / mara ɲɛmɔgɔyaso ka walekɛbaliya, o jalaki bɔra san fɛ: Sɛtanburukalo tile 11 san 1740, e.i.v. sariya dɔ min b’a fɔ ko: “... nka, o ko sugu minnu bɛna siya wɛrɛ batiselen kura hami dannaya ni Krecɛn sariya dafabaliya ko la, olu tɛ taa ɲɛ tile 3 kɔnɔ fewu, ... nka indulgence o indulgence, i n’a fɔ a bɛ se ka kɛ cogo min na u jira u la”[13]. A bɛ iko nin sɛbɛn in, min tun bɛ jamana jɛkuluw ka miiriya dantigɛ kabini waati jan "yasak dunanw" batise kura kan minnu ye jurumu kɛ, o bɔra nafolo ni politiki jateminɛ kelenw na i n’a fɔ Sibiri jamana ɲɛmɔgɔw, bawo a ka gɛlɛn ka sigasiga Anna Ioanovna ta la gɔfɛrɛnaman min bɛ nɔrɔ hadamadenya hakilinaw la.
Yakutia diinɛ ɲɛmɔgɔw ka miiriya min tun bɛ shamanw ko la, o fana kɛra tuma dɔw la ka tɛmɛ muɲuli kan. San kɛmɛ XIX laban na. ciden tɔgɔba A. Argentov sɔnna a ma ko: “Ni a taara bɔ mɔgɔ kelen ye, shaman bɛ nafa caman lase banabagatɔw ma. An ka kan ka sɔn a ma ko shaman hakilitigiw nafa ka bon yɔrɔ minnu na u ma kɔgɔ fo ka se u bɛɛ la ɲuman ma”[14]. Ko dɔ kɛra, sarakalasebaa dɔ banana, a y’a ɲɛsin shaman dɔ ma walasa ka dɛmɛ ɲini, k’a sɔrɔ dɔ wɛrɛ tun bɛ ka taama Olekminsk lamini na Maslenitsa kan “ka Ala Ba dɔnkili da”, ka shaman dɔ ka dunun bila a yɛrɛ kan, ka fara shaman fila kan minnu tun bɛ fini dafalen na, olu minnu tun bɛ “jira u ka wale”[15 ]. An b’a miiri ko parɔsi diinɛ ɲɛmɔgɔw ka u yɛrɛ bila u ka sagakulu la, min tɔgɔ sɛbɛnna dɔrɔn foroba la ko Krecɛnw, o ni siran minnu tun bɛ u ka ɲɛnamaya ko la (kɛrɛnkɛrɛnnenya la kerecɛnya daminɛ na), ani sarakalasebagaw ka nafolomafɛnw nafa ɲuman na, olu tun bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na kosɛbɛ sigiɲɔgɔnya jɛɲɔgɔnyaw. An bɛ se ka ɲɔgɔn sanga ni ko ye min kɔlɔsira Siberi Worodugu-Tilebinyanfan na, tuma min na Mansi batiselen y’a fɔ taamakɛla ye ko u ka sarakalasebaa : “a t’a janto hali dɔɔnin ... an ka shaitanw na ... a y’a latigɛ a daminɛ na k’an minɛ , an bɛ dunun fɔli daminɛ tuma min na , ɔwɔ a b' a ye k' u y' a daminɛ ka dɔɔnin di ka kɔsegin ”[16]. Misɔndenw ka baara kɔfɛtaw la (san kɛmɛda 19nan laban - san kɛmɛ 20nan daminɛ), diinɛ ɲɛmɔgɔw ka miiriyaw la shamanism kan, sigida dɔnniya hakilinaw y’a daminɛ ka jɔyɔrɔba ta ka taa a fɛ, min tugura A. Argentov fɛ, I. Veniaminov fɛ ani yeelenbɔla ŋana wɛrɛw minnu bɛ jamanaw kan minnu bɛ Irisi worodugu-kɔrɔn fɛ, kɔrɔnfɛla yɔrɔjan ani Irisi Ameriki, minnu tun bɛ shamanw lajɛ sanni ka bɔ siyako dɔnbagaw ka miiriya la.
Faan wɛrɛ fɛ, Yakutia ka shamanw fana tun t’a ɲini ka bɛnbaliya lawuli. U ka batɛmu kɛlɛli timinandiyalen kofɔlen tɛ sɛbɛnmarayɔrɔw kɔnɔ. O kɔfɛ, shaman caman batisera u yɛrɛ sago la, wa kelen yɛrɛ ye dumuni kɛ egilisi nɔ na[17]. A laban na, hakilina nafama dɔ bɛ sɔrɔ nsiirin kɔnɔ min bɛ kuma shamanba dɔ kan min ye se sɔrɔ wuluwulu hakiliw kan (o ye Yakut ka laadalakow cogoya ye). Tuma min na sɔgɔsɔgɔninjɛ hakiliw kɛra balimamuso 7 cogo la - Siberian Cranes donna shamanba in ka ulus kɔnɔ, a "...y'a teliya ka pan a sen kan, k'a yɛrɛ tigɛ ikomi taamasiyɛnw ɲɛfɛ, a jiginna ka kɛ sisi ye ka pan san fɛ "[18]. Kow fɔcogo tɛ foyi ɲɛ.
Laadala dannayakow kɛlɛli gɛlɛn ma kɛ Ɔrɔmu Ɔrɔmu diinɛko la shamanw fɛ, o sababu bɔra kerecɛnya kɛcogo nɔgɔmanw na ani ɲɔgɔndan jɛlenw Yakut laadala dannayakow ni kerecɛnya (Ala Kɔrɔtalenba, Den sɔrɔli Ala, a ɲɔgɔnnaw) cɛ. O cogoyaw la, kafiriw hakili danfaralenw - kɛlɛbaliya ani jaabi - ye Saka-sabaya, Ala Ba ani kerecɛn senumaw ka "assimilation" teliya dantigɛ Sakha nsiirinw fɛ, o min kɛra sababu ye ka sinkɔrɔta ni dannaya fila sɔrɔ, o min kɔlɔsira ka tɛmɛ ka tɛmɛ siɲɛ kelen kan ɲininikɛlaw fɛ.
O cogo la, "kɛlɛ" daɲɛ tɛ jɛɲɔgɔnya gɛlɛn jira egilisi ni shamanw cɛ Yakutia. Shamanw ka dankarili tilennen, fariyakow, tɔɔrɔ ani u halakili ma kɛ waati bɛɛ kɔnɔ min tun bɛ kalan na, k’a sababu kɛ cɛmancɛ ni sigida laadalakow ɲɛmɔgɔw sigili ye, ani k’a sababu kɛ diinɛ ɲɛmɔgɔw yɛrɛ jɔyɔrɔ fila ye. O kɔfɛ, shamanw ma batɛmu kɛlɛ kɛrɛnkɛrɛnnenya la, wa, k’a sababu kɛ u tun bɛ jate Ɔrɔmu Ɔrɔmu ye, u tora u ka shamani baara la, ka sigi ɲɔgɔn fɛ hɛrɛ la Yakutia ni Ɔrɔmu diinɛ ɲɛmɔgɔw ye san kɛmɛ fila ɲɔgɔn kɔnɔ, fo Soviyetiki gɔfɛrɛnaman ye “dannakow” ban.
KƆLƆSI:
Yakutia la san kɛmɛ 17nan na (Essays). Yakutsk, san 1953, ɲɛ 178-179
Cit. A bɔra: Tokarev S.A. fɛ. Shamanism Yakutw cɛma san kɛmɛ 17nan na. // SE. 1938. No. 2. Ɲɛ 102. Bamako, Mali
O yɔrɔ kelen na, ɲɛ 103
DAI T. 8. S. 244. Bamako, Mali
Siberi tariku kabakomayɔrɔw. Vol. 1, ɲɛ 240-242.
RS(Y) KAN, f. 225, ɲɛ 10nan na. 2. dosiye 946, l. kelen
RS(Y) KAN, f. 225, ɲɛ 10nan na. 2. dosiye 135. sɛbɛn ɲɛ 4–5
TF GATO, f. 156, san 1758, a sara san 98, l. 2rev.
Tariku nsiirinw ni Yakutw ka maanaw. Yɔrɔ 2. M.-L., 1960. S.261-264. Bamako, Mali.
Vasilieva N. D. Yakut ka shamanw san 1920–1930 waatiw. Yakutsk, san 2000, ɲɛ 124–141
Ignatieva V. B. Yakutia jamanadenw ka jamana kɔnɔ. Yakutsk, 1994, ɲɛ 33nan na
RS(Y) KAN, f. 225, ɲɛ 10nan na. 2, a sara san 153, l. 6sɛbɛn ɲɛ 6nan.–7
PSZ ye. T. 11. Sɛnt Pɛriburugu, san 1830 S. 250
Chikachev A.G. Shamanic furakɛli Risi kɔrɔlenw na // Muɲuli. Yakutsk, 1994, ɲɛ 99-100
Ovchinnikov M. Ne hakili la // Kɔrɔlen ɲɛnama. 1912. No. 11. S. 855-879. Kalanjɛ ni sɛbɛnni: kalanjɛ ni sɛbɛnni gafew
Nosilov K.D., ani a ɲɔgɔnnaw. Voguls ka baarakɛyɔrɔ la. SPb. 1906 sàn.
NA RS(Y), f.185, ɲɛ 10nan na. 1, a sara san 20, l. kelen
Tariku nsiirinw ni Yakutw ka maanaw ... S. 296
Home | Articles
January 19, 2025 20:54:29 +0200 GMT
0.005 sec.
