Kibaru min ma labɛn
San 1963 samiyɛ la, ne tun bɛ tugun, k’a sɔrɔ ne tun ma miiri kosɛbɛ ani kasaara la, ka bin Tuvan shamanba Soyan Shonchur ka sira kan. A siɲɛ fɔlɔ don n y’a tɔgɔ mɛn kabini san 1951, taama dɔ senfɛ Todzha ka bɔ sigida ɲɛminɛbaga Kochagi fɛ, min y’a fɔ ko a bɛ ulug-kham (“shamanba”) kelen dɔrɔn de dɔn Shonchur-kham Tuva (ham daɲɛ kɔrɔ ye “shaman ”) , nka Kochaga tun t’a dɔn a bɛ yɔrɔ min na.
O kɔfɛ, n tora ka lajɛw ɲini ni timinandiya ye ni Shonchur-ham gundo ye, n kɛlen ka kilomɛtɛrɛ kɛmɛ caman kɛ taiga kɔnɔ sow ni sagaw kan, nka o kɔfɛ, a y’a yɛrɛ tanga ɲɔgɔnye ma.
N ye shaman kalan daminɛ kabini san 1940 labanw na, n ka taamaw senfɛ Kets baji kan. Kabakurun Tunguska. O waati la, ne ye baro kɛ ni shaman kɔrɔ damadɔ ye, nka, n’an b’a fɔ o cogo la, ne ma deli ka shaman timinandiw sɔrɔ, kɛrɛnkɛrɛnnenya la minnu tun bɛ dɔn ko “ba” sigidamɔgɔw cɛma, Ketw cɛma walima Tuvanw cɛma. Shaman fanba tun bɛ Tuva san 1930 cɛmancɛ la. y' u ka baara bila , tɔw y' u dogo taiga la , k' u yɛrɛ tanga lajɛw ma ni dunanw ye cogo bɛɛ la . Wa n tun labɛnnen don k’a fɔ poyikɛla tɔgɔba Semyon Gudzenko ka kuma kɔnɔ, ale min taara bɔ Tuva nin sanw kɔnɔ ko :
O la, ani ne ma dɔnkili in mɛn, .
A ma dɔn kɛ tasuma da la.
Fun kanminɛbagaw deer ne
U ye mobili ta ka tɛmɛ taiga fɛ tile naani kɔnɔ.
Nka o bɛɛ n’a ta, a kɛra - nin ɲɔgɔnye in min tun ma labɛn waati cɛtigɛyɔrɔ la ni Tuva fɔlɔ lakunulen ye, nka min bɔra kɛnɛ kan. Zuluyekalo wulada duman dɔ tun don. O kɔfɛ, n ye Por-Bazhyn dugu barikama sɛgɛsɛgɛli ɲɛminɛ, min bɛ Tere-Khol baji gun kan, o min bɛ Tuva saheli-kɔrɔn fɛ, Mɔngoli dankan na. O waati la, n’a sɔrɔ, Tere-Kholsky mara tun tɛ se ka don yen, wa a tun ye tulogwerenw ye i n’a fɔ Todzha. A tun bɛ se ka se yen taiga siraw fɛ so kan, walima awiyɔn fɛ - mobili kelen ma se o yɔrɔw la fɔlɔ o waati la. Mɔgɔ tun man ca o yɔrɔw la. Kungurtug dugu misɛnnin kɔfɛ, min ni kɔ in cɛ ye kilomɛtɛrɛ 10 ye, tuma dɔw dɔrɔn de la, yurt kelenw ni mɔnikɛlaw ni kungokɔnɔfɛnw ɲininikɛlaw ka fanibugu ɲɛnamaw tun bɛ yen.
O kɔ in tun lamininen bɛ ni taiga npogotigininw ye ani nɔgɔw, wa yɔrɔjan, mɔgɔ tun bɛ se ka Khan-Taiga kulu janw ye minnu falen bɛ nɛnɛ na. O gun tun bɛ fanga la ni kogo kɔrɔ dɔ kogow ye minnu tiɲɛna waati kɔnɔ, nka u tun ka bon hali bi. San 1963 zuluyekalo samiyɛ wulada dɔ la, anw, sɛgɛsɛgɛliw senfɛ, an ye ɲɔgɔn lajɛ tasuma lamini na, ka baro kɛ tile baara ɲɛtaa kan. O wulada fɛ, n dɔnbaga kura, n’o ye mɔnikɛla kɔrɔ Soyan Aldyn-ool ye, o y’i sigi tasuma da la, ka na ni jɛgɛ ye an ye kurun dɔ kɔnɔ. A ye baro kɛ n’an ye k’a sɔrɔ a ma kɔrɔtɔ, ka Tuvan pipe jan dɔ mana. A y’a mago don sɛgɛsɛgɛliw la, a ye sɔrɔ dɔw lajɛ, o kɔfɛ, a ye nsiirin dɔ fɔ min ka di kosɛbɛ, o min bɛ kuma kɔ in ni kɛlɛbolo bɔyɔrɔ kan (kalanbaga bɛna Por-Bazhyn kɛlɛbolo ni nsiirin min bɛ duguma, o dɔn).
N ye mɔnikɛla ɲininka a y’o mɛn yɔrɔ min na. Jaabi nana ko: “Ka bɔ aka Shonchur-ham la.” Mɔnikɛla y’a bolo sin kɔ in woroduguyanfan da la, k’a fara a kan ko : « Kɔsa in na, a bɔra taiga la, sisan a sigilen bɛ yan : a ka yuri man jan.” Kalanbaga bɛ se k’a miiri nɔgɔya la ko nin cikan min tun ma deli ka kɛ, o diyara ne ye ani ne nisɔndiyara cogo min na. A y’a jira ko Shonchur-kham tun ye Aldyn-ool balimakɛ kɔrɔba ye. Aky kɔrɔ ye Tuwankan na, o kɔrɔ ye somɔgɔw kɔrɔba ye fa fan fɛ. O tɔgɔ in bɛ Weele facɛ denkɛ ni kɔrɔkɛw bɛɛ la, balimakɛw fana sen bɛ o la.
Ikomi Aldyn-ool ye ne nege dɔn ka Shonchur ye, a ye layidu ta ko a bɛna kuma n balimakɛ fɛ ani k’a lasun a ka ɲɔgɔn sɔrɔ n’an ye. Tiɲɛ na, tile damadɔ o kɔfɛ, a nana ni welekan ye ka bɔ shaman fɛ ka taa bɔ a ka yurt la. Aldyn-ool ye layidu ta ko a bɛna taa n’an ye. N ma diya dɔrɔn ni nege ye ka jaabiw sɔrɔ ɲininkaliw la minnu bɛna a to n ka se ka Tuvan shamanw cogoya jira ka ɲɛ, o min tun ma kalan fɔlɔ o waati la, nka o fana ye sababu ye min man ca ka Sibiri shaman dɔ ka foto kulɛrilenw ta n’a ta ye jogo minnu bɛ a siɲɛ fɔlɔ la. Jigiya yɛrɛ tun bɛ yen ka o laadalakow ta filimu kulɛrilenw kan, bawo Moskow kameratigi Yu. N. Aldokhin, min nana an ka sɛgɛsɛgɛliw filimu, o tun bɛ kaburu kɔnɔ o waati la.
Sufɛ laadalakow
Ikomi an ye weleli sɔrɔ, o dugujɛ, an taara bɔ Shaman Shonchur ye. Aldyn-ool mɔnikɛ kurun fitinin kɔnɔ, min tun bɛ taa dɔɔnin dɔɔnin ka taa woroduguyanfan kɔgɔjida la, shaman tun bɛ an makɔnɔ yɔrɔ min na, mɔgɔ duuru tun bɛ yen. Ka fara ne kan, shaman balimakɛ, kameratigi Yuri Aldokhin ani taamakɛlaw (Tuva siyako dɔnbaga kamalennin dɔ Svetlana Mongush ani Tuvan fɛnkɔrɔw dɔnbaga M. Mannai-ool) tun bɛ yen. An ka kurun min tun bɛ ka binkɛnɛw fara ɲɔgɔn kan, o y’a yɛrɛ su kɔgɔjida cɛncɛn ɲiginnenw na. An sera kungo yɔrɔ fitinin dɔ la, binkɛnɛba tun bɛ min kɔnɔ, kulu taiga belebeleba tun bɛ gɛrɛ o yɔrɔ la.
A bɛ se ka fɔ ko yɔrɔ jɛlen cɛmancɛ la, yurt felt dɔ, min dibi donna waati fɛ, o jɔlen tun bɛ a kelen na. Cɛkɔrɔba janyalen dɔ, min tun sirilen bɛ sanw girinya kɔrɔ, o bɔra o la dɔɔnin dɔɔnin. O tun ye shaman Shonchur ye, min tun bɛ Tuvanw ka laadala fini don; ka foli kɛ ni bonya ye, a ye bɛɛ wele ka na yuriti la.
O sigiyɔrɔ tun bɛ yeelen bɔ kosɛbɛ tasumabɔlan tasuma fɛ. A ka finiw tun man ɲi. Donda kɛrɛfɛ, yɔrɔ min bonya ka bon kosɛbɛ, o jɔlen tun bɛ, a jɔlen bɛ kogo dɔ kan min dilalen don ni lati ye, dunun belebeleba bulama dɔ; kɛrɛfɛ kogo kan, boli misɛnninw dulonna finimuguw la: jinɛw minɛnw - shaman ka patɔrɔnw. U ɲɛ minnu tun ye biɲɛ ye, olu tun bɛ manamana ni lafiya tɛ dibi la.
Shonchur y’an sigi a kɛrɛfɛ ani k’an furakɛ ni Tuvan kɔgɔ te ye. An ye baro daminɛ. An bɛ min kɛ gun kan, n y’o fɔ a ye. Shonchur kabakoyara tiɲɛ na ko dugukolo jukɔrɔla la, masaso belebele dɔ tun bɛ yen min jɔra a ka ca ni san ba kelen ye. Dɔɔni dɔɔni, an ni ale n’a muso jatigilatigi ye baro min kɛ, o jiginna ka kɛ Shonchur ka maana ye a yɛrɛ kan.
- I kɛra shaman ye cogo di ? - N labanna ka ɲininkali dɔ kɛ min tun ka di kɛrɛnkɛrɛnnenya la.
- Ne kɛra shaman ye cogo di ? - Shonchur-kham bɛ segin ɲininkali kan, ka taa a fɛ ka Tuvan pipe kɔrɔ yeelen, a bɛ makun waati jan kɔnɔ, a bɛ a ɲɛw lajɛ tasumabɔlan dɔnni yeelenw na. O kɔ, a b’a ka maana daminɛ dɔɔni dɔɔni.
A bangera kɔrɔnfɛ Sayan kuluw la. N fa tun bɛ bɔ Tuvan denbaya kɔrɔ dɔ la, n’o ye Soyankaw ye. A lamɔna i n’a fɔ Tuvan denmisɛnw bɛɛ: a tun bɛ tulon kɛ, k’a fa dɛmɛ ani hali ka taa sogo ɲini n’a ye. A si tun ye san 14 ye tuma min na, a banana bana dɔ fɛ min tun tɛ se ka faamuya. Sugo juguw ye yelifɛnw daminɛ. Dɔɔni o kɔfɛ, a bolila ka bɔ a bangebaga ka fanibugu kɔnɔ, ka yaala-yaala a kelen na taiga kɔnɔ ka mɛn, a bɛ ɲini ka foyi dun. Ne hakili tun t’a la ko ne ye tile joli yaala taiga kɔnɔ, tuma caman na, ne hakili tun tɛ bɔ a la.
A laban na, a somɔgɔw y’a sɔrɔ ni gɛlɛyaba ye, wa, u sɛgɛnnen pewu, finimuguw kɔnɔ, u nana n’a ye. K'a sɔrɔ a ma makɔnɔ a ka na a hakili la, shaman "ba" dɔ welera ka na bɔ a ye : o de tun ye laada ye.
Shaman ye su bɛɛ kɛ ka kamla kɛ Shonchur kɛrɛfɛ a dalen bɛ ɲinɛ na. Tuma min na a y’a daminɛ ka yeelen sɔrɔ, shaman welelen y’a fɔ mɔgɔ minnu tun bɛ kɛnɛ kan, o ye bana in sababu fɔ: shaman dɔ hakili min sara kabini tuma jan, n’o ye Soyan denbaya bɛnbakɛ ye, o jiginna Shonchur. O la, ni somɔgɔw b’a fɛ banabagatɔ ka kɛnɛya, o tuma na, a ka kɛ shaman ye. Shonchur tun t’a fɛ o ka kɛ, a siranna ani tile damadɔ kɔnɔ a banna pewu. Nka shaman kɔrɔ ka kumaw tun ye sariya ye somɔgɔw fɛ. U ye kamalennin in lasun a ka kɛ shaman ye, u bɛɛ lajɛlen (kabila kɔrɔlenw ka laadalakow tolen dɔ) ye shaman ka fɛnw labɛn Shonchur ye : tambourine (dungur), bugɔlikɛla (orba), kunsigi, caftan surun nka gɛlɛn (terig), kɛrɛnkɛrɛnnen samarabaw.
O kɔfɛ, denbaya kɔnɔmɔgɔ minnu tun sigilen bɛ kɛrɛfɛ, olu bɛɛ lajɛlen tun bɛ ɲɔgɔn lajɛ tugun ka seli kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ kɛ, o waati la, shaman welelen, Shonchur n’a somɔgɔw gɛrɛgɛrɛw ɲɛkɔrɔ, kamlal ka tamburi “lakunu”, o kɔfɛ, somɔgɔw bɛɛ tun bɛ ɲɔgɔn falen-falen k’a bugɔ ni malo ye. Shonchur yɛrɛ de ye mɔgɔ laban ye min ye dunun in gosi. O seli kɔfɛ, a ka dunun "nana ɲɛnamaya" wa kabini o waati a kɛra "so" ye shaman ka yaala-yaala la hakiliw diɲɛ kɔnɔ. Malɛti o waati la, a jiginna ka kɛ bugɔli ye, shaman tun bɛ “so” boli ni min ye. Shonchur ka daminɛ kɔfɛ ka kɛ shaman ye, a ka bana y’a daminɛ ka tunun.
A ye jinɛ juguw (aza) gɛn ka bɔ, kamlaya, ka bɔ mɔgɔw ni baganw na - banaw sababu. Ni jinɛ juguw ye a tun ka kan ka kɛlɛ kɛ k’a sɔrɔ a ma dabila. O kɛlɛ in na, dɛmɛbaga hakili ɲumanw (eeren) y’a dɛmɛ. Sanfɛ Diɲɛ kɔnɔ, Shonchur ka fɔ la, Khan Kurbustu barikama bɛ mara kɛ, Cɛma Diɲɛ kɔnɔ, hakiliw kɔfɛ, mɔgɔw fana bɛ balo, ani Dugukolo jukɔrɔla la, joli-minɛbaga Erlik, fanga jugu bɛɛ matigi, bɛ mara kɛ.
Shonchur y’a ka maana ban tuma min na, n y’a ɲini a fɛ a ka shamanic accessoires jira n na. Laada kunsigi tun ye bandi ye min dilalen don ni fini bilen ye. Kɔnɔnatumuw jirisunba dɔ tun sirilen bɛ a la ka bɔ san fɛ, o tun bɛ i n’a fɔ Ɛndu kuntigi dɔ kunkolo. Fɛnɲɛnɛma janw, minnu sirilen bɛ ni fini ye, olu bɛ siri ka bɔ duguma. Bandi kan, hadamaden ɲɛda ja bɛ kɛ cogoya la nka a bɛ jira kosɛbɛ: ɲɛw, nugu, da, tulo. Shaman ka kaftan bɛ siri ka bɔ saga fari la ni wulu ye a kɔnɔ, a bolokɔninw ni a kɔla bɛ tigɛ ni fini bilenman ye. Kaftan kan, hadamaden kolotugudaw bolow kolo bɛ siri ni sagaw kunsigi ye, ka wuluwuluw siri ka se a kamankunw ma. Nɛgɛ modɛli minnu bɛ kɛ ni nɛgɛbere ye ani bɛlɛkisɛ kɔnɔntɔn fana tun sirilen bɛ kaftan na, minnu tun ka kan ka mɔgɔ tanga jinɛ juguw ma. Sɔgɔsɔgɔninjɛ, kolonka, kɔnɔw - jinɛw minɛnw - shaman dɛmɛbagaw fariw, ka fara sa ja minnu da wulilen bilen kan, olu bɛ siri u kan.
A kɛra ko dunun in dilannen don ni jiribolo ye, min datugulen don a fan kelen fɛ ni sagaw fari ye. Dolow kɔnɔntɔn b’a la, saga kelen ani jirisun fila minnu pentalen don ni okɛri oranjɛ ye. Ja min tun bɛ tamburi kan, o tun bɛ mɔgɔ hakili jigin kosɛbɛ ja kɔrɔw la minnu tun bɛ faraw kan, minnu bɛ daminɛ an ka waati daminɛ yɛrɛ la.
Sufɛla sera. Ni jiribolo min bɛ yurt da la, o dabɔra dɔɔnin fiɲɛba kɔrɔ, an tun bɛ se ka tilebin bilenman dɔ ye min ɲɛ ye bulama ye baji sanfɛ, kuluw kuluw tun ye bulu ye yɔrɔ jan. Shonchur ye bolo jalenw fili tasuma na - a ye tasuma bɔ kosɛbɛ. Tasuma tun bɛ dɔn kɛ sigiyɔrɔ kogow kan minnu sirilen bɛ ni jiri ye.
A ka c’a la, shamanw bɛ laadalakow kɛ dibi donna kɔfɛ. N dalen tɛ kosɛbɛ Shonchur ka sɔnni na, o bɛɛ n’a ta, n y’a ɲini a fɛ a ka dɔnkili da an ye, walasa k’an ka ɲɛtaa sabati an ka baara la. « Kɔsa in na, kɔdimi bɛ ne la, wa o bɛ baara bali, bawo waati bɛɛ, an ka kan ka n biri duguma an bɛ baara kɛ yɔrɔ min na. Yala i bɛ se ka ne kɛnɛya wa? - N y'i ɲɛsin Shonchur ma. A ye sigasiga dɔɔnin kɛ, a sɔnna o ma, nka a ko an ka kan ka kɔnɔni kɛ fo tile ka bin, ka dibi don pewu.
Sani o ka kɛ, n ye shamanw ka laadalakow mɛn minnu falen bɛ mɔgɔkɔrɔbaw ka maana kabakoma sugu bɛɛ la Yenisei taiga kɔnɔ, Podkamennaya Tunguska kan, Mɔngoli jirisunw na. N ye san kɛmɛ tɛmɛnenw taamabagaw ka ɲɛfɔliw kalan minnu ye miirili lawuli, nka n ma deli ka shaman ka laadalakow n’a jogo kɔrɔw bɛɛ ye ni n yɛrɛ ɲɛ ye.
Tuma min na a labanna ka dibi don ani su dolow ye u ɲɛw wuli yurt sisi dingɛ kɔnɔ, Shonchur y’a daminɛ ka diinɛ finiw don: kunsigi, sanbara, laadala caftan girinman dɔ. O minɛn dɔw y’a dɛmɛ k’a muso n’a balimakɛ don. A y’a ye ko fini ni dunun ka gɛlɛn cɛkɔrɔba in ma, wa siga kɛra a yɛrɛ sago la ko Shonchur bɛna se ka lamaga nin fini in na.
Shonchur sɛgɛnnen ye senna-tɛgɛrɛ kɛ tasuma fan fɛ, ka bolo jalenw fili san fɛ, k’a biri tasuma kan ni dunun ye a bolo. A y’a ja walasa dunun mankan ka ɲɛ.
Mɔgɔ damadɔw tun sigilen bɛ tasuma da la. Dugukolo jan kabakomaw binna ka bɔ jama la. A kɛra i n’a fɔ waati masin y’an ta ka taa san kɛmɛw yɔrɔjan gundo la, ka taa o waati jan na, waati min na yan, Azi jamana na, Hunni diɲɛ kabila kɔrɔw tun bɛ balo, ka seliw kɛ ni shamanw sen bɛ yɔrɔ senumaw la tasuma yeelen na , ani dɛmɛbaga hakiliw ja minnu bɛ baganw ni kɔnɔw cogo la, olu tun bɛ ja o tuma na don o don faraw kan.
Shonchur y’a janto kɔfɛ ko dunun jalen don, a y’a ɲɛsin “so” dunun ma ni kanuya ye, k’a ɲininka ni sow labɛnnen don taama jan kama. O kɔ fɛ, a y'a gosi ni kanuya ye i n'a fɔ danfɛn ɲɛnama, k'a minɛ, k'a mu ni jiri ni nɔnɔ ye. Sisan “so” dunun bɛ balo - i bɛ se k’a daminɛ. Dugukolonɔn minɛlen a yɛrɛ la, shaman y’i sigi duguma kosɛbɛ, k’a ɲɛw datugu, k’a kɔdon tasuma na, k’a daminɛ ka dɔnkili da dɔɔnin dɔɔnin ni kan dɔgɔman ye, ka dɛmɛbaga hakiliw wele.
An ye kasɛti da wuli k’a daminɛ ka dɔnkilida ni fɔlikanw daɲɛw ta ka taa dunun na, u man teli, u bɛ mankan bɔ a daminɛ na, nka a mankan bɛ bonya dɔɔnin dɔɔnin ka taa a fɛ. Baarakɛla Yu.N. Aldokhin, min sigilen tun bɛ yurt kogo la, o tun bɛ ka filimu kɛ kaban.
A kan kɔrɔta dɔɔnin dɔɔnin, shaman y’a dɛmɛbaga hakiliw tɔgɔ fɔ - baganw ni kɔnɔw : wulu, wulu, kɔnɔ, jɛgɛ, sa, kulu bakɔrɔn barikama, a ɲɔgɔnnaw A y’u tanu, k’u ka jogo ɲumanw dɔnkili da, k’u bɛ min kɛ o waati la, k’o fɔ . Yan, a ye dɔnkili da kɔnɔw kan ko: “Kɔnɔ 9 minnu kulɛri tɛ kelen ye, olu bɛ pan ka Todzha baji lamini. U bɛ pan, u bɛ filɛli kɛ kɛnɛma ... ". A ma miiri min na, a wulila joona ani nɔgɔya la, a ye sen caman kɛ yurt sira kan, ka kɔnɔ dɔ ka panni ladege. A y’a yɛrɛ bange kokura i n’a fɔ kɔnɔnin, k’a bolow wuli dɔɔnin dɔɔnin i n’a fɔ kamanw, k’i biri, i n’a fɔ a bɛ fɛn dɔ ɲini. O yɔrɔnin bɛɛ, a ye sɔgɔsɔgɔba kɛ i n’a fɔ kɔnɔnin siɲɛ caman. A ka kumaw fɛ mɔgɔ tùn bɛ Se k'a Faamu ko a bɛ t'a ka boli la ka Taa Diɲɛ Sanfɛ.
Dugukolo kan fɔlikanw tun bɛ tunun walima u tun bɛ mankanba bɔ ani u tun bɛ fɔ ni dɔnkilidacogo ye, o tun bɛ aw hakili jigin sow bolicogo la. Tuma dɔw la, u "tun bɛ i n'a fɔ marifa nɔgɔlenw, minnu bɛ ɲagami, nka o kɔfɛ tuguni, u kɛra fɛn ye min tɛ mɛn kosɛbɛ. Shaman min tun bɛ ka kuma ni jinɛ juguw ye a ye minnu sɔrɔ a ka sira kan, an ye o kan mɛn nin waati bɛɛ. A daminɛ na, a kumana u fɛ ni bonya ye."(Alimankan na) .
- Ayiwa, na !
N bɛ taa ɲɛ ni i ye.
Mind you - N ye nɛgɛbere dɔ sɔrɔ!
I bɛna mun kɛ ne la, i ka miiri!
Miiri i fogonfogon la, dusukun
I ka ɲɛnamaya ko la!
Ni i ye cɛ ye, i bɛ se sɔrɔ
Ni i bɔnɛna, i bɛna sa!
Ni i ma siran, i ka na!
Fanga bɛ ne la, fanga bɛ ne la.
Yala u bɛ aw bolo wa?
An ka ɲɔgɔn sɔrɔ - sabu an ye cɛw ye - .
An k’a dɔn jɔn barika ka bon!
I na a ye ko ne tɛna kɛ i sen kɔrɔ!
Jinɛ juguw, i n’a fɔ an b’a ye cogo min na, u ye mɔgɔ salenw ye shaman hakili la, fogonfogon ni dusukun b’u la. U bɛ se ka faga, ka se sɔrɔ u kan, ka siran, ka wajibiya ka shaman sago dafa.
O yɔrɔnin bɛɛ, shaman y’a makun ani a barika banna ka pan. A bɛ se ka fɔ ko dɔnkilida la, a ye lamaga caman kɛ, o ye n kabakoya kosɛbɛ n’u ka nɔgɔya n’u ka hɔrɔnya ye (n hakili jigira kosɛbɛ ko a ka gɛlɛn a ma ka lamaga n’a y’a ka fini don). A kɛlen k’a jɔ cogo la min bɛ mɔgɔ bagabaga, a y’a daminɛ ka dunun gosi ni bugɔli surunw ye minnu barika ka bon. A ɲɛw tun datugulen don hali bi (an y’o sigi sen kan tuma min na an ye filimu karamɔgɔya lajɛ siɲɛ fɔlɔ - fɔlɔ siyako dɔnbagaw tun tɛ o sɛbɛn ni shamanw ye). A ka kasikanw fɛ, a ka lamaga-lamagaliw fɛ, a ɲɛda cogoyaw fɛ, a jɛlen don kosɛbɛ ko Shonchur tun bɛ nisɔndiyaba la. A ma o kumaw fɔ dɔnkilidakan na tugun i n’a fɔ a y’a kɛ cogo min na fɔlɔ, nka a y’u pɛrɛn ni mankanba ye, yɔrɔnin kelen. Sisan, a ye kɛlɛ jugu dɔ jira ni kɔnɔnafili ye ni fanga juguw ye, ni hakili jugu ye - a jugu kɔrɔ namaratɔ. Tasuma min tun bɛ ka sa, o yeelen barikama la, a bilennen don, shaman ɲɛda kurukurulen, nɛrɛmuguma, min datugulen don ni sumaya jikuruw ye, ni ɲɛw tun bɛ jigin kosɛbɛ, minnu datugulen don, o ye siranɲɛ ɲɛda kɛ tugun. A y’a yɛrɛ datugu ni dunun ye i n’a fɔ kala, a bolila nɔgɔya la ka pan ka yurt lamini, ka jinɛ jugu dɔ nɔfɛ, k’a sɔrɔ a ma a ɲɛ da, nka, kabako don, a ma mɔgɔ si gosi min tun bɛ yen.
Ka bɔ shaman ka kulekan damatɛmɛnenw na, mɔgɔ tun bɛ se k’a faamu ko hakili bɛ a yɛrɛ tanga kɛlɛ ma: a bɛ pan ji la ka wuli ka kɛ jɛgɛ ye, walima, a kɛlen kɔ kɔnɔ, a dogolen bɛ sankaba kɔnɔ. Shaman y’a dɛmɛbaga hakiliw wele ni kanba ye walasa u ka tugu jugu nɔfɛ n’a ye. Ale yɛrɛ, n’i y’a jateminɛ Shonchur ka kumaw fɛ, a sera k’olu fɔ tuma min na bugɔli minnu kɛra dunun na, olu nɔgɔyara, a ma se ka se sɔrɔ hakili jugu kan. Nka o kɔfɛ, dɛmɛ bɔra dɛmɛbaga hakiliw yɔrɔ. Gosili jugu dɔ kɛra dunun in na - o ye shaman de ye min ye jinɛ jugu in ci n'a ka nɛgɛbere nɔgɔlen ye. Marifa in tun ma laɲini kosɛbɛ: hakili jogin dɔrɔn, a bolila. Shaman girinna ka tugu a nɔfɛ. Nka, hakili ye a kɛ cogo bɛɛ la. Shaman ye fɛnw kɛ teliya la, ni seko ye ani ka kɛ yɔrɔnin kelen ye, a tun ma miiri min na. A ye pan ka laban ka jugu tɛmɛ. Kɛlɛ daminɛna. Juguw binna ka girin yurt duguma. Shaman ye jinɛ jugu digi kosɛbɛ ni dunun ye. Ale, n’i y’a jateminɛ ni dunun wulilenw ye, a y’a ɲini ka boli, nka a ma se. A laban na, hakili, a bɛ iko a barika dɔgɔyara; shaman dalen tun bɛ o la a kɛlen ka dunun kɔrɔta k’a lajɛ a jukɔrɔ. Shonchur ye hakili gosi ni maloya ye n’a sen ye, ka sɔrɔ k’a daminɛ k’a sennatan; waati dɔ tɛmɛnen kɔ , shaman nana ni jinɛ jugu ye a da la , k' a sɔgɔsɔgɔ k' a dun ni diyanye ye , k' a fɔ :
- n y' i dun , n y' i fogonfogon ni sugunɛ dun ! N tɛna a to i ka n joli bilenman sɔgɔ!
O la, se min kɛra o kɛlɛba in na, o sɔrɔla, hakili jugu in ye se sɔrɔ.
...Samani y’a jira ko a seginna ka bɔ yaala-yaala la. Shonchur ye sen damadɔw kɛ yurt sira fɛ, sɛgɛnba kɔnɔ, a jigira kosɛbɛ duguma, k’a ɲɛw da miniti damadɔw dɔrɔn kɔfɛ. An ye cɛkɔrɔba dɔ ye an ɲɛkɔrɔ tugun, a kunbere tun tigɛlen don ani a sɛgɛnnen don kosɛbɛ.
Wa hali ni a tun bɛ ka ɲɛ kaban su tilancɛ kɔfɛ, an tun tɛ kɔrɔtɔ ka taa. A tun ka gɛlɛn ka da a la ko kɔsa in na dɔrɔn, an tun bɛ mobili kɔnɔ Tuva faaba nbɛdaw la, tile bɛ minnu na, n’a ka inisituw, lakɔlisow, gafefeerelaw ani iziniw, ka filimu dɔ lajɛ min bɛ kuma sanfɛla ɲinini kan bi sinema kɔnɔ. Nka Tuva kura ni shaman kɔrɔ fila bɛɛ tun ye tiɲɛ ye, wa o tiɲɛ de y’a to an y’a ye kɛrɛnkɛrɛnnenya la ko republique kamalennin in ye sennateliya fo yɔrɔ min na waati kunkurunnin kɔnɔ min tɛmɛna kabini san 1944, n’o kɛra Irisi jamana dɔ ye. O bɛɛ kɔfɛ, san 13 dɔrɔn ka kɔn o ɲɛ, jatebɔ dɔ kɛra Tuva, min y’a jira ko Tuvakaw 90% ni kɔ tɛ kalan kɛ, ko shaman 725 bɛ jamana kɔnɔ, n’o ye. a ka ca ni shaman kelen ye tuva 100 o 100 la, denmisɛnw fana sen bɛ o la.
Ala fo abada
O dugusagwɛ, ne ye kurun ta tugun Aldyn-oola kurun kɔnɔ ka taa Shonchur. Wa nin sen in na, n ye baro kɛ n’a ye waati jan kɔnɔ, ka ɲininkali suguya caman kɛ shamanism kan. A ma n ka ɲininkaliw jaabi dɔrɔn ni a sago ye ani k’a dafa a seko bɛɛ la, nka a yɛrɛ ye fɛn caman ɲininka fɛn suguya caman kan - a ye awiyɔn minnu ye Tere-Khol sanfɛ, n tun bɛ kamera min ta, fɛn caman wɛrɛw kan. N y’a ɲini cɛkɔrɔba fɛ a k’a ka shamani fini don tugun ani binkɛnɛ kan yurt ɲɛfɛ n ye ja ta n’a ye, n’a muso n’a Aldyn-ool ye k’a kɛ hakilijigin ye.
A kɛlen ka n fo, a sɔnna a ma k’a sɔrɔ a ma miiri ko:
- A ka gɛlɛn ne ma kaban ka kɛ shamanba ye, ne tun bɛ min kɛ fɔlɔ. Ne kɔrɔla, ne banana. Ɲɛnamaya yɛlɛmana. Ne tɛ se, i n’a fɔ fɔlɔ, ka jinɛ juguw kɛlɛ. N bɛ taa n denkɛ fɛ Kungurtug dugu la. N bɛ foli kɛ hakiliw ye fo abada.
Dɔgɔkun kelen o kɔfɛ, n seginna ka na bɔ Shonchur ani n nana ni nilifɛnw ye. Wa o kɔfɛ, ko min tun ma deli ka kɛ, o kɛra. N hakili jigira a ka kumaw la, n ye sigasiga kosɛbɛ ka cɛkɔrɔba in ɲininka n’a bɛ sɔn k’a ka shamanifɛnw feere mise ma. Ka tɛmɛn ne jigi bɛɛ kan... a sɔnna o ma. K’a sɔrɔ a ma bɛnkan kɛ, a ye fɛn dɔw feere o yɔrɔnin bɛɛ, ka dɔw di n ma (n y’u di Tuva misiri ma, u bɛ mara yɔrɔ min na fo ka na se bi ma). An ye Shonchur fo ni dusudiya ye, wa a ye n wele ka na bɔ a ye tugun.
N jigi tun b’a la tiɲɛ na ka taa bɔ yan tugun. Nka ne tun t’a miiri o waati la ko a ye foli ye fo abada. San damadɔw o kɔfɛ, n nana Kungurtug dugu la tugun, nka n y’a ye ko Shonchur sara kɔsa in na. N y’a dɔn fana ko, siniɲɛsigi sago fɛ, an tun bɛ laadalakow min na, o kɛra laban ye shamanba in ka ɲɛnamaya kɔnɔ.
Home | Articles
January 19, 2025 19:00:28 +0200 GMT
0.008 sec.
