San 2002, kuluba Tuva sɛgɛnna ja ni tasuma fɛ. Tasuma-fanga-mɔgɔw tun tɛ se ka foyi kɛ. Wa faamaw y’u ɲɛsin Tuva Shamanba ma, n’o ye Mongush Kenin-Lopsan ye. A ye shamanw wele minnu fanga ka bon kosɛbɛ. Kamlali ka bɔ sɔgɔma fo wula fɛ. Su fɛ, sanji tun bɛ na. Kabini o waati, politikitɔn tɔgɔba dɔw, dɔnnikɛlaw, mɔgɔw bɔra diɲɛ fan bɛɛ la ka taa bɔ Shamanba in na.
- Cɛba Kenin-Lopsan, e fɛ, mun bɛ shamani tɔnw hakɛ cayalenba ɲɛfɔ Tubabukan na ani taamakɛlaw ka taa bɔ u ye cogo min na ? Yala nin ye shamanw lakununni ye wa?
“Lakununni si tɛ yen. Shamanw tun ye Tuvanw ka diɲɛnatigɛ jateminɛ dɔ ye tuma bɛɛ. A bɛ iko Irisikaw fɛ Ɔrɔmu Ɔrɔmu diinɛ ka nɔ bila Irisi jamana ka laadalakow belebeleba la. Shamanism for Tuvans ye u ka diɲɛnatigɛ jateminɛ jusigilan ye. A ka c’a la, shamanw bɛ fara hadamadenw ka tariku bɛɛ kan. I hakili to a la ko baganw tun bɛ mara yɔrɔ min na, ani Yesu Krisita bangera yɔrɔ min na, o de la, Majiw nana n’u ka nilifɛnw ye. Tiɲɛ na, u tun ye shamanw ye - kafiriw ka sarakalasebagaw. Shaman diinɛ ye diɲɛ jamanaw ka diinɛ fɔlɔ ye, a ye siya kelen-kelen bɛɛ ka hakilimaya ladamu sɔrɔyɔrɔ ye.
Yala nin tɛ lakununni ye wa? O bɛɛ kɔfɛ, Tuva kelen na, dugu kelen-kelen bɛɛ la, shaman caman bɔra ɲɔgɔn na, wa kunnafonidisɛbɛnw falen bɛ piblisitew la : « Shaman ciyɛntalen ... ».
— Shaman ka dacogo la, o ye mɔgɔ kelen ye. A mago tɛ parti seliw walima foroba tɔn si la. Wa ko shamanw y’a daminɛ ka fara ɲɔgɔn kan sosiyetew kɔnɔ ... Nin tɛ bɔ ɲɛnamaya ɲuman na. Stalin ka waati hakili bɛ balo la hali bi, waati min na a bɛ se ka fɔ ko shamanw bɛɛ tun bɛ degun. Fɔ ka na se san 1932 ma, u tun ye mɔgɔ 725 ye jamana kɔnɔ.San 30nanw na ani fo ka se san 70 ma, u si tun tɛna a ja gɛlɛya ka sɔn a ma ko u tun bɛ diinɛ batow kɛ. Siranya, ni o tɛ waleɲumandɔn ye, o tuma na, tɔɔrɔ, o bɛ kɛ sababu ye ka shamanw nɔrɔ ɲɔgɔn na.
Kun wɛrɛ bɛ yen. Shamanw ka kelennasigi ani hali u yɛrɛ mabɔ u hakili la, o kɔlɔlɔ kɛra ko jikuru caman bɔra shamanw na. Fo ka se a dan na, shamanw bɛ yen minnu b’u yɛrɛ wele, wa sisan jagokɛlaw fana bɛ yen, minnu bɛ tali kɛ siniɲɛsigikɛlaw, subagaw ani hakɛ wɛrɛw la minnu ni shamanw ka laadalakow kɔrɔ tɛ kelen ye. Shamanw ka tɔnw bɛ wuli k’u yɛrɛ mabɔ u la, nka shaman barikamaw man ca u cɛma tiɲɛ na. N ka jatebɔw la, mɔgɔ 300 ɲɔgɔn bɛ yen.Mɔgɔ 500 ɲɔgɔn wɛrɛw y’u dɛmɛbagaw ye, minnu bɛ se ka bonya ka kɛ shamanw ye.
Mongush Brakhovich Kenin-Lopsan, san 84, Tuva Shamanba, min ye Leningrad Etazini ka Iniwɛrisite kɔrɔnyanfan kalanso kalanden ye, tariku dɔnniya dɔgɔtɔrɔ, siyako dɔnbaga tɔgɔba, poyikɛla, sɛbɛnnikɛla, min ye monographie caman sɛbɛn shamanism kan. San 1993, jamanakuntigi Yeltsin ka sariya fɛ, a ye jamanadenw ka teriyasira sɔrɔ. Nowanburukalo san 2004, jamanakuntigi Putin y’a bolonɔ bila sariya dɔ la min bɛ Mongush Kenin-Lopsan di Fasokanw ka ɲɛtaa ma, diplomu II. Dugukolo kan bonya tɔgɔ "Living Treasure of Shamanism" (min dira Ameriki ni Ameriki Latin Iniwɛrisitew ka tɔn fɛ) tigi ye.
Ka bonya ka kɛ shaman ye, o kɔrɔ ye mun ye? O bɛɛ kɔfɛ, ka kɛɲɛ ni nsiirin ye, o nilifɛn in ye ciyɛn ye, wa a tɛ se ka kalan.
— I tɛ se ka mɔgɔw kalan, nka i bɛ se ka nilifɛn dɔ dɔn ani k’a yiriwa. Tuma caman na, mɔgɔ t’a seko dɔn. N dɛmɛbagaw filɛ nin ye minnu bɛ shamanw ka kalandenw dɛmɛ u k’a faamu u ka ɲi min na, walima u bɛ namaratɔ o juguw bilasira ka bɔ da la.
- Yala i ka teli ka i ja gɛlɛya o ɲɔgɔnna mɔgɔw ma wa ?
- A bɛ Kɛ. A jɔnjɔn na, an da b’a la ka ɲɛsin bɛɛ ma. An bɛ kalanden caman sɔrɔ ka bɔ Tuva ani ka bɔ Sibiri jamana tɔ la, ka bɔ Moskow, Sɛnt Pɛriburugu, Alimanw, tubabu, Ameriki, Faransiw bɛ yen. An bɛ kalan bansɛbɛnw di mɔgɔ o mɔgɔ ma min bɛ kalan kɛ tuvan shamanisme dɔnniyaso la, o kɔrɔ tɛ fɔlɔ ka kɛ shaman ye. O tigi ka kan k’a yɛrɛ dusukunnataw dɔn ani ka a dege ka don kumaɲɔgɔnya cogoya dɔ la ni hakiliw ye. An bɛ Se k’a Dɔn dɔrɔn ni ɲininikɛla bɛ Se ka Dòn nin jamana in na walima n’a tɛ Se ka Dòn o jamana in na. N t’a fɛ ka mɔgɔ si dusu tiɲɛ, nka nkalon dɔ bɛ ye o yɔrɔnin bɛɛ. An bɛ foli lase o mɔgɔ suguw ma u ka kalan na, nka an tɛ seereyaw di. Hali n’u bɛ wari di « diplomu » ma, k’u dogo Kenin-Lopsan tɔgɔ kɔfɛ, u bɛ fotota jira ni ne ye. Nka ninnu ye fɛn fitininw ye n’i y’u suma ni nanbarakɛlaw dɔrɔn de bɔra kɛnɛ kan. U bɛ baara kɛ dɔrɔn ni a ye ko mɔgɔ ka kan k’a yɛrɛ jate shaman ye. O la, u b’u yɛrɛ jira k’u tɛ mɔgɔ minnu ye u ɲɛfɔli fɛ. Kow sera a ma ko Buryatia duguw la, Primorye ani yan Tuva, nin shamanw bɔnɛnenw tɛ dɔlɔ dɔrɔn kɛ u yɛrɛ la, u bɛ dɔlɔ fana kɛ laadalakow la. O ko in ma caya, nka ko juguba dɔ bɛ ka kɛ : sagagɛnnaw, sɛnɛkɛlaw ani dugudenw ka don o don hakili ta fan fɛ, hakilina jugu, juguba dɔ bɛ ka sigi senkan ko dɔlɔmin bɛ se ka furakɛ ni dɔlɔ ye. Tiɲɛ na, nanbarakɛlaw bɛ wari sɔrɔ o cogo la juguya la, ka tiɲɛni kɛ mɔgɔw la.
— Yala aw t’a miiri ko nin "jagokɛlaw" ninnu ka nafolotigiya bɛ tali kɛ tigitigi ko shamanw fana bɛ wari ta u ka baara la wa? Wa o sɔngɔw bɛ ka wuli dɔrɔn.
— Shamanw ye hadamadenya dɔnbagaw ye. Wa u tɛ sɔrɔ, nka u bɛ baara kɛ. An tɛ tarifuw sigi, an bɛ sɔn bolomafaraw ma an ka baara kama, k’a sɔrɔ an ma wari hakɛ kɛrɛnkɛrɛnnenw tɔgɔ fɔ. Taiga la, shamanw bɛ mɔgɔw dɛmɛ u tɛ wari kosɔn fewu. Nafa wɛrɛw bɛ sɔngɔ la: buru, sigiyɔrɔ, bonya. Hali n’a y’a sɔrɔ n t’a ye maloyako si ye wariko sara la. Ni i taara dɔgɔtɔrɔso la, yala i tɛ dimi ko dɔgɔtɔrɔ ka kan ka sara a ka baara la wa? O tuma mun na shaman dɔ ka baara - dɔgɔtɔrɔ, dɔnkilidala, poyikɛla, hakilijagabɔla - i n’a fɔ baara bɛɛ, o man kan ka sara? Fɛn wɛrɛ ye ko shaman lakika tɛna hakɛ kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ tɔgɔ fɔ abada. Fɛn min dira, a bɛna wasa o la. A jugumanba la, a bɛna a fɔ ko: hakɛ min tɛ hinɛ ye. A tɛna piblisite kɛ kunnafonisɛbɛn kɔnɔ abada, a tɛna layidu ta sanu kuluw ye, a tɛna siniko fɔ walima ka jateminɛ kɛ. O de ye gɛlɛya ye, nanbarakɛlaw de bɛ sɔngɔba sigi baarakɛminɛnw ni "kabakow" la minnu tɛ yen. Wajibi tɛ i ka da u la.
— Laala, a man nɔgɔn ka shaman lakika ni nanbarakɛla faranfasi, hali ni Tuvankaw binna shaman nkalonmaw ka nɛgɛso kɔnɔ.
— Alemaɲi kɔrɔnyanfan dɔnnikɛla Otto Moenchen-Helfen ye o ɲininkali jaabi ka ɲɛ ka tɛmɛ tɔw kan. San 1929, tuma min na ne tun ye sennasanbara ye hali bi, a nana n faso la Khondergey, ka baro kɛ ni shaman caman ye. San caman o kɔfɛ, n ye hakilina ɲuman dɔ kalan a fɛ: « Shaman si hakili la, a t’a ɲini ka segin mɔgɔ wɛrɛ ka kɛwalew kan.” Yala i y’a faamu wa? Tɔgɔtɔgɔla latigɛlen don ka ɲɔgɔn kunbɛn ni mɔgɔ min ye, a labɛnnen don ka min kunbɛn. N’a taara dunun san a ka so lajɛlen kama - nin ye lajɛ kelen ye, n’a furakɛra - dɔ wɛrɛ, ka laadalakow filɛ ni ɲɛmajɔ ye - sabanan, ka shaman dege - naaninan, ka fɛn dɔ dege - duurunan. Ani o cogo kelen na ad infinitum. N bɛ se ka fɛn kelen fɔ: ka maga dan tɛ min na, o bɛ se ka to yen.
- A ka gɛlɛn - fu ka na ?
- Awɔ. Hali n’a y’a sɔrɔ, n ka kɔlɔsiliw fɛ, mɔgɔ minnu ju bɔra u la, n’u b’u ɲini, olu ka teli ka taa. Industri jamana kɔnɔ, diɲɛnatigɛ ye mɔgɔya bɔ u yɛrɛ la, u b’a fɛ ka kɛ u yɛrɛ ka shamanw ye. A kɔlɔsira ko u ye Carlos Castaneda walima Michael Harner ka gafew kalan, wa u ye dusu don u yɛrɛ kɔnɔ ko u ka teli ka kɛ shamanw ye. Tiɲɛ na, Worodugu yɔrɔjan jamana dɔw, Ameriki Ɛndiyɛn dɔw dalen b’a la ko shaman bɛ balo bɛɛ la, o kɔrɔ ye ko a bɛ se k’i yɛrɛ jira dɔrɔn shaman ye, wa kabila mɔgɔw yɛrɛ bɛna a dɔn baarakɛlaw la jumɛn ye shaman barikama ye ani min barika ka dɔgɔ. Nka o mɔgɔw tun bɛ ni coordinate system (koordinatɛri) ye u kun na, code (kode) u bɛ kunnafoniw kalan min fɛ ka bɔ san fɛ. An tɛ se ka o cifɔli sugu sɔrɔ - ladamu wɛrɛ, miiri cogo, ɲɛnamaya kɛcogo wɛrɛ. O la, tuma caman na, taamakɛlaw bɛ laadalakow kɛnɛma fan dɔrɔn de ta, wa u kun na, bloki bɛ yen, o ye sebaliya ye ka hakilitigiya kɔrɔ ta. O bɛ bɔ tigitigi sebaliya walima a t’a fɛ ka siwili ka miiriya juguw bila, minnu bɛ hadamadenw ka nafa fɔlɔw sɔrɔli bali.
“Nka shamanw nɔfɛmɔgɔw, o Tuvanw walima Latin Ameriki Ɛndiyɛnw kelenw, olu tɛ shamanw ka kafiri hakilitigiya dɔrɔn fɔ, nka u bɛ Budadiinɛ fana fɔ, Katoliki diinɛ. U kɛtɔ ka u fila-fila, yala u fana bɛ bɔ tiɲɛ na wa?
— Tuvankaw ka laada dɔ bɛ yen min kɔrɔbɔra waati kɔnɔ. Ni mɔgɔ dusu tiɲɛna, a bɛ taa taama jan na walima ni ɲɛnamaya sugandili gɛlɛn dɔ bɛ a ɲɛ, a bɛ taa lama, shaman ani Ɔrɔmu Ɔrɔmu egilisi dɔ la. Nin ye nilifɛn yɛrɛ ye min bɛ di ka bɔ san fɛ: mɔgɔ, ni dɔnniya tɛ a la, wa a tɛ se ka o sɔrɔ, a hakili la, a b’a miiri ko Ala ye kelen ye, wa ko diinɛw bɛɛ bɔra ju kelen na.
— Wa, i bɛ mun miiri politikikɛla tɔgɔba dɔw ni forobaciyɛnko ɲɛmɔgɔw ka taamaw la, misali la, Buryat Khambo Lama Dashi Dorzho Itigelov farikolo min tɛ tiɲɛ? A taara bɔ jamana kɔnɔko minisiri Rashid Nurgaliev fɛ, n’o ye RAO UES ka ɲɛmɔgɔso ɲɛmɔgɔ ye Anatoly Chubais, n’o ye Sɛnt Pɛriburugu jamanakuntigi Valentina Matvienko ye. Shamanw fana tun bɛ ni Mikhail Gorbachev ye...
- I sigilen bɛ yɔrɔ min na sisan, n ye Yuri Luzhkov sɔrɔ, Boris Yeltsin ... Mɔgɔ ka kan ka caya yan. U, i n’a fɔ mɔgɔ o mɔgɔ bɛ baara kɛ u yɛrɛ kan, u mago bɛ dɛmɛ na. Ani fana hakilina min b'u Лini u yɛrɛ la, minnu bɛ shamanw na. N tɛ foyi ye min tɛ deli ka kɛ nin ko in na. A bɛ kɛ bɛɛ ka ɲɛnamaya kɔnɔ. Ni mago bɛ sugandili la, mɔgɔ dɔ bɛ fanga sira sugandi mɔgɔ wɛrɛw kan, mɔgɔ dɔ bɛ ɲɛminɛbaga ka sira sugandi. Shaman ye ɲɛjirabaga ye, n’i b’a fɛ, cɛmancɛlafanga ye kumaɲɔgɔnya la ni fanga kɔrɔw ye. O ye o nilifɛn sugu sɔngɔ dɔrɔn de ye bɛɛ ye. Mɔgɔ caman bɛ na a fɛ jogin juguw fɛ, banaw fɛ, u yɛrɛ ka ɲɛnamaya kɛcogo jugu fɛ, hali saya kɛrɛfɛko kɛlen fɛ, k’a ɲɛda lajɛ. Wa minnu bɛ na ni shamanw ye, hali n’u ye politikikɛlaw ye, dolow ye wo, walima mɔgɔ gansanw ye wo, olu b’a faamu ko, n’u ye nin sira in daminɛ, u bɛna sugandili kɛ. Ani ka sara o la.
- Mun ka ca ni tubabukan na, taamakɛlaw ka taama cayalenba la - modɛli, furakɛlikɛlaw ɲinini walima dɔnbaliw dɔnni nege ?
- N’an y’o ko ninnu jateminɛ, ninnu ye daminɛ dɔrɔn de ye. Ka na yan, kamalennin, ani fɛn bɛɛ dɔnbaga kuncɛba, ani mɔgɔ min ye caman ye, min dalen b’a la k’a ye hakilitigiya sugu dɔ sɔrɔ, olu bɛɛ bɛ daminɛ ka fɛn dɔ faamuya, ka laadala hakilinaw lajɛ kokura. N b’a ɲɛfɔ ko min bɛ ka bonya ka taa a fɛ shamanw na caman na ani Tuvan shamanw na kɛrɛnkɛrɛnnenya la, k’a sababu kɛ waati sera ka diinɛ suguya wɛrɛw ka bajiw lajɛ ka kɛ bajiba kelen ye. An bɛ o cogo sugu sɔrɔ. Wa k’u Nàna an fɛ k’a sababu Kɛ Tuva ye shamanw bɛnbaw ka so ye. Ka fara o kan, a maralen bɛ yan a cogo fɔlɔ la. A fanba bɛ bɔ u yɛrɛ mabɔ u yɛrɛ la - kuluw, siraw dɛsɛ. Misali la, hali bi tɛrɛnw tɛ boli an fɛ. Wa hali n’a y’a sɔrɔ san 1993, Tuvan Shamanism kalanni dɔnniyaso sigira senkan o jamana kɔnɔ, min ye diɲɛ seleke naani ka dɔnniya sɔrɔ, hali kɛrɛnkɛrɛnnenya la fangatigi minnu bɛ bɔ Erɔpu ni Ameriki, olu wajibiyalen don ka se yan dilan-so dɔ kan. A tɛ ko sira tilennenw tɛ yen minnu bɛ taa hakilitigiya la. Ni u sera yen, hali yeelenbɔlaw bɛ se ka bɔ yen ni foyi tɛ. A bɛ bɔ mɔgɔ min bɛ taa taama na ani mun na.
Home | Articles
January 19, 2025 19:06:47 +0200 GMT
0.008 sec.
