Chamán hereditario tuvano ukax budista tradición ukankiwa
República Tyva ukax mä jach’a markawa
1969 maranwa uka ayllun yuritayna. Sug-Aksy ukat Sut-Kholsky kozhuun ukat Tyva. Familiapanjja, walja chamannakaw utjäna. Uzun Anchy ("Jach'a Chacha") Dongak, Khovalygma awkipan jach'a achachilapaxa, Tíbet markanx astrólogo lama ukhamaw yatxatäna, ukatx yatiñanakapax allchhiparuw pasawayi? Ertinna Kuularu, Khovalygma tatax ukham luratayna. ¿Jupan achachilapaxa? Dopaa Oorzhak jupax janiw pandereta ukankänti, jan ukasti kuzungu (espejo de metal) ukat eeren (receptáculo del espíritu) ukanakan yanapt’apampiw jaqinakar qullatayna, ukhamarak infusiones herbales ukat masajes ukanakampi. Chamanic regalo ukax H.E. Kuular ukax tayka lineat juti. ¿Jupan jach’a achachilapax? Samdan Ondar jupax chaman ukhamarak yanapiri ajayunakanïnwa, llätunk lobo ukham uñt’atawa. Jach'a tataxa ? Karam-ool Khovalyg ukax mä juk’a pachanakanwa? ukhamaraki mä chaman ukhamaraki. Familian saräwiparjamaxa, mä warmi nayra achachilapaw (tayka tuqitxa) 15 wawanakar yuritayna, jupanakatx paqallqux jach’a chamanes ukhamaw tukupxäna. ¿Ukham sutinïpachänti? Chedi-Ham ("Paqallqu chamanes"). Chedi-Khams nayrïr generación ukax 20n pacha qalltanw jakasïna. Sut-Khol jak’ankiwa. Kimsa jila kullakanakawa: Uzun-Kham (“Chamán Alto”), Kara-Kham (“Chamán Negro”) ukat Choldak-Kham (“Chaman inferior”). Choldak-Kham jupax wali ch’aman chamanänwa, nina ajayun yanapt’apampiw qullatäna, ukat jupax ninaruw tukurakïna. Khovalygmaa Kuular jupa pachpa, jupan kullakapa? Olcheimaa Kuular ukat kimsa jilanaka? Lodoi-Damba Kuular, Damba-Darzha Kuular, Damba-Dorzhu Kuular jupanakax machaq generación de Chedi-Khams ukanakawa (juk’amp pä chamanes ukanakax wali chhaqhatapxiwa taqpach phuqhañataki).
Khovalygmaa, yatiqañ utan yatiqkasax Komsomol ukankirïnwa, ukatx wali ch’amampiw wakiskir lurawinakap phuqhawayi. 17 maranïñkamax janiw kuna askis uñstkänti. Ukatxa wali usuntataw uñjasïna: ajayunak uñjañsa istʼañsa qalltäna. ¿Doctoranakax mä diagnostico lurapxäna? chuyma usux epilepsia usut qhipäxankiwa. Khovalygma kullakax Kyzyl hospitalaruw mantawayi, ukampis janiw usupax juk’amp sumaptawaykiti. Ukatxa, ¿kunjamsa kuttʼayapxäna? aylluna Sug-Aksy ukat juk’ampinaka. Ukanx mä vision uñjäna, ukax chamanismo ukan qalltatapjamaw uñjasispa. Mä ajayuw juparux Samdan Ondar (jach’a mama-chaman) ukham uñstäna. Jupax alaxpachat caballot saraqanïna. Ajay warmixa amparapa p’iqiparu luqxatasa, jichhat uksaruxa k’umarakïxawa säna. Ukatxa ajayux chhaqtawayxänwa, ukat pachpa Khovalygmaa kullakax chiqpachapuniw waliptañ qalltäna. Uka ajayuw yanapiripar tuküna, yatichañan yatichiriparuw tuküna. Ukhampachasa, Khovalygmaa jupax janiw chamanismo ukar katuqañ munkänti ukat wila masinakapan amtaparjamax “ajayut jaljtañ” rito lurapxäna.
Khovalygmaa jupax jach’a yatiqañ utan yatiqañ tukuyäna, ukatx Kyzyl Escuela de Artes ukaruw departamento de actuación ukan mantawayi. Ukampis uka usux, ceremonia tukuyatat janiw kuna jan walt’äwis utjkänti, wasitatw jutäna. Yatiqañ uta jaytxasaxa, yurïw markaparuw sarxäna, ukat gasolinera ukan irnaqañ qalltäna. 1987 maranwa casarasjjäna, ukat pä mara qhepatjja, Kyzyl markaruw sarjjäna, ukat policiaruw irnaqtʼäna. 1992 maranxa, wali ataques ukanakampiw tʼaqhisiñ qalltäna, ukat Centro de Dharma ukan budista qullirinakaruw qullañ mayisïna. Lama Sodnam-bakshi jupaw uka ceremonia luratayna, ukat qhipatx usupax juk’amp sumaptawayiwa. Jupax Khovalygma kullakaruw budismo tuqit yatichäwinak yatichäna, ukat jupax Kyzyl markan Dharma Center ukan qullirit irnaqañ qalltawayi. Jupax Tara Verde ukan qalltawip katuqawayi. Ukatxa, Chadán markan khuree central uksaruw sarxatayna, ukanx 1994 marakamaw qullirit irnaqarakïna.
Familian qullqi tuqit jan walin uñjasitapatxa, Kh.E. Kuular ukax 1990 mara chikatanitänwa mä juk’a pachatakix qullañ jaytawayi ukat alxañ lurawinakaruw puri. 2001 maranx Kyzyl markan K.T. ukan uñt’at chamán ukamp uñt’asiwayi. Dopchun-oola ukat juk’ampinaka. Jupax jawillt'iwa, kullakapampi ukhamarak mä jilapampi, sociedad de chamanes "Adyg-Eeren". 2002 maranjja, H.E. Kuular ukax uka ofrecimiento ukarux iyaw sataynawa, ukat aka tama taypinkir jaqiruw tukuwayi.
Kyzyl, Tyva markan jakasi.
Home | Articles
January 19, 2025 19:01:53 +0200 GMT
0.005 sec.
