Nya jaqinakan qhipa chaman

Nayrïr tantachäwijajj ina chʼusatänwa. Dudinka markan utanakap taypinx, “Stalker” película ukan paisajes ukanakat saraqanirjama, mä jan uñjkañ gris edificio ukaw imantatäna, ukax “Museo de Historia Local” ukham qillqt’atawa. Ukanw uñt’asipxta, qalltanx janiw amuyawaykti kuntix aka jach’a jisk’a jaqix jan mantañjam, aplanado ajanupax estilo oriental ukan akan luraski. Jupax sayt’ataw sayt’asïna, samañapanx kuns liwxatasinx chhuxriñchjasïna, museo ukan jach’a sala ukan chika taypinxa, mä exhibidor nayraqatan “atributos shaman” ukan qillqt’ata. Yaqhep jaqenakajj jupar muyuntapjjänwa, kunsa sapjjäna, ukampis uka jaqejj janiw jupanakar istʼkänti. Jupa pachpaw qʼal jitheqtäna, kʼullu nayranakapajj niya sapa kutiw jistʼantatäjjäna.

Qhanapuniwa, mä kasta trance ukhamänwa. Ukat kunjamsa museon irnaqirinakax respetompiw almacenanakat mä qhawqha yänak jupatak apanipxirïna uk uñjasax wal muspharta, ukat kunapachatï mä traje mayipkäna ukhaxa, exhibidor jistʼarapxäna ukat ukan taqpach chamanic vestidop imañapatakiw jaytapxäna.
Jiskt’awijarux museon curadorapax akham sasaw jaysatayna: “Maran mä kutiw awkipan isimp aruskipt’ir juti”. Jupat yatxatawaytwa, akax Lenya Kosterkin satänwa, jupax Taimyr sat qhipa chamanänwa, jupax Ngamtusuo sat chʼamani familia chamán sat jaqit jutirïnwa. Jupax Dudinka markanx maynit maynikamaw jakasi, kawkhantix walja kutix phaxsinakaw jan mistuñjamäkiti, ukatx yurïw markapan Ust-Avam, ukax anqax tuqinx wali jayakiwa, Byrranga qullunakan umbral ukankiwa, ukatx “punto” de caza ukanx... tundra markanxa.
Jupax janiw chaman tukuñapäkänti, chaman jawsatap ist’äna, nayratpach jilïr jaqiruw tukuwayxäna. Jupax awkipat wali jayankxiwa, ukampis Ust-Avam markankirinakax Lena markanx “ch’amaw” utji sasaw amuyapxi, ukat yaqhip pachax mayiwinakampiw jupar jak’achasipxi. Jilpachax thaya, khuchhuqata, ch’akhanakat qullatäñ mayipxi, ukampis mä kutix mä jisk’a imill wawaruw yanapt’äna, jupax mä muspharkañ usump t’aqhisitayna - janiw kawkïris uk qhanañchapkituti. Juparux familian fiestanakapatakiw jawsapxi jan ukax kunjamsa familian idolonakapar “manqʼayapxaspa” uka tuqit iwxtʼa mayipxi.
Jupax wali sum amtasi kunjams, wawatpach awkipax mä caza ukar irpxaruwayäna, ukatx tundra uksanx wali jayapunïnwa ukatx mä viga (remolque) ciervos ukanakamp arnés ukanw ukar puripxäna. Taqi qullunakansa, quqanakansa uma phuch'unakansa, ajayunakan figurinanakap uñjäna - uka chiqanakan "uywirinakapa", ukanak khuchhurata ukat ukanw awkipan uskt'ata, jach'a chamán Tubyaku. Lenya ukat awkipax taqi Nganasan chachanakjamaw jakasipxirïna: jupanakax uywa katupxirïna, challwa katur sarapxirïna, ciervos ukar sarnaqapxirïna, awkipakiw jaqinakar qullarakirïna, tundra ukan chhaqhat jaqinakar jikxatañataki, ukat “nayrïr ch’uqi phunchhäwi” wakicht’apxirïna.
Lenya kullakajj akham siwa: “Jaqinakajj sapa kutiw tatajan ukar sarapjjerïna. - Tataxa janipuniwa yanapt’añsa munkataynati. Awisaxa, ritual tukuyatatxa, chumaxa walja horanakawa pamparu ikisirïna (janiwa viga ukana ritual lurañaxa ch’amäkiti) ukatxa amuyt’asirakitaynawa, armasiña qhipatsa ukhama. Walja chʼamanïñwa aptʼasïna. Walja usunakat jaqinakar yanapt’äna, ukat mä kutix tundra uksan chhaqhat jaqiruw jikxatäna: jaya pachaw kamla luratayna ukatx kawkhans thaqhañapa uk uñacht’ayatayna. Jupajj chʼiyar chʼiyar manqhan ikiskäna, congelatäjjänwa, ukampis jakaskarakïnwa.
“Kunjamsa awkijampi chʼaxwayäta uk janipuniw armaskäti. Ukatsti jawir thiyankir mä idolon pʼeqepjja hachampiw jawqʼjäna. Tatajajj janiw colerasirïkänti, jan ukasti muspharkañ uñkatasakiw taqe kun askicham sasaw sitäna. Ukapachaw sum amuytʼasiyäta ukat kuntï lurawaykta uk amuyarakta. Ukhamajj uka idolojj cinta eléctricampi tornillompi pʼeqep aptʼataw jiwasan cheqan saytʼasïna. Awkijax pampachawayitu, idolosti pampachawayitu. Uka tiempon jupamp jan sum yatjjatajatjja, arrepentistwa. Kunawsatix jupax jach’a isi churañ munkän ukhax janiw munkti ... Ukat museoruw churitu.
Mä nayra botempiw Yenisei sat jawir alayaruw sarapjjta, ukatsti helicópterompiw sarapjjta. Lenya Kosterkin kullakax jiwasanakamp chikaw jikxatasi. Jupax wawanakapar markar irpañapawa, jupanakax wila masinakapamp ayllun jakasipxi - wawanakan yatiqañ utar sarañ pachaw purini.
Pusi filanakan cuartel ukham utanakax Avam jawir jak’an mä qullun jikxatasi. Akax Ust-Avam ayllunkiwa. Mä kutix Taimyr markan jach’a chiqanakan nayrar sartañapatakix mä avanzado ukhamänwa. Jichhax chiqpachanx akan jaqinakax jupanakan amtaparjam jaytatäpxiwa. Nganasans ukat Dolgans jupanakax jilpachaniw ukan jakapxi. Ayllun alay tuqinx Byrranga qullunakaw utji, mä kasta frontera. Qullunakat sipanxa, Nganasan jaqinakax sapxiwa, jiwatanakan uraqipax qalltasiwa. Aka qullunakanx - jan tukuskir tundra, pantanos, qinayanak midges ukat pilas de equipos oxidados. Jichhürunakanx mä qawqha familianakakiw tundra uksanx jakasipxaspa - khitinakatix jan ciervos ukanakar katuñ yatiñanakap chhaqhayasipki ukanaka.
Nganasans ukanakax janiw utapankir ciervos ukanakax utjxiti - qhipa ciervos ukanakax paqallq tunk maranakanw chhaqtayatäna. Ayllun walja utanaka jak’anx trineonakax phuqt’at yänakampiw utji. Ukampis renos sat animalanakajj janipuniw uka trineonakar chintʼatäkaniti. Jilïr jaqinakax qhipa saräwitak trineo ukat nayra isinakap wakicht’apxäna.
1995-1996 maranakanx mä tama empresarionakax wali ch’amanchataw uñjasipxi, uka chiqankir autoridadanakan yanapt’apampiw Nganasan tama ciervos domésticos ukar jaktayañatak ch’amachasipxäna. Yakutia markat walja uywanak helicóptero ukamp apanipxta. Uka ciervonakax juyphi pachakamaw sayt’asipxäna, ukat thaya pachax purintäna ukhax manq’at awtjataw maynit maynikam jiwarapxäna. Payïr kutixa, juyphi pachanxa, kunapachatix Yenisei ukanakax “ sartasipxäna” ukhax jawir khurkatat, Nenets ukanakat ciervos ukanakar atipt’añ yant’apxäna. Pä semana saräwinx niya taqpach jisk'a tama jaqinakax "salvaje" - mä sallqa ciervo - ukar sarapxäna. “Ukat nayrajja, ciervonakajarojj sallqa tama taypinwa jaytapjjerïta, ukat walja tunka pʼeqenakaw tamajajj jiljjattäna. Familiajj janipuniw sarjjänti” sasaw Lenyajj saraki. Ust-Avam ayllunkir wayn tawaqunakaruw akham jisktʼta: “¿Jichhax tundra sat chiqan ciervonak manqʼañ munasmati?” Mä kamachirjamaxa, pʼiqinakap chʼallxtapxäna: “Janiwa. Akax sinti ch’ama irnaqawiwa, jichhax janiw khitis ukar yatintatax utjxiti. ¿Khitis walja phaxsinak ch’uqi taypin ikiñ munpacha? Ukampis mä qawqha jaqinakax, kunjamtï jikxataskänxa, nayra achachilanakapan amtapar kuttʼañatakis wakichtʼatäpxiwa. “Chiqpachans ayllunx jan waliruw puriski” sasaw maynix sitäna. - Juyphi pachanxa janiwa kunasa uta junt’uchañatakixa ch’uqi alañasa utjkiti. Ukatwa, pasïr juyphi pachanx tatajampix uta llawintasin mä viga ukan jakasipxta, mä caza ukan jakasipxta, 70 kilómetros ukch’a ayllut. Ciervonakax utjaspa ukhaxa, tunka payan ukhas utjaspa ukhaxa, sarnaqañatakiw sarxapxirïta. Chawlla katuñax wali askïspawa - jiwasan amuyusax niyaw taqpach tukusxi.
Nayra pachax mä jach’a península ukan territorio ukanipkän uka jaqinakax jichhax walja jisk’a ayllunakanw sarnaqäwip sarantasipkaki. Nganasan jaqinakax marat mararuw juk’at juk’at jilxattaski, jichhax niya pusi waranqaniw qhiparxi. Inas mä urux purinxchispa, kunawsatix qhipa Nganasan jamach’i-almapax Jiwatanakan Uraqir t’ijtxani, Byrranga qhuru qullunakat juk’ampi.
Ukhamaw pasäna, Dudinka markankir nayra artista, Motemyaku Turdagin, jupax taqpach jaqinakan amtawip uñjirjamaw qhiparäna. Motemyaku amuyupax Nganasan jaqinakan sarnaqawip jark’aqawayi - plaga, ciervo, trineo, chaman ... Nayra Nganasan jakawipan jamuqanak jichhax acuarelanakapampikiw jakapxi.
Ukat qhipa tradición mística ukax Lenya Kosterkin satänwa, jupax Lantemyaku Ngamtusuo markan yuritayna. Kuna leyendas ukax Shaman Dukhod ukat Clan Ngamtusuo - Leni achachila - ukat jichhakamax utji. Jupax mä loboruw tukuspa ukat mä uñkatasiñampiw jiwayaspa sasaw sapxi. Jupax tundra uksan chhaqhat jaqinakar jikxatapunirïnwa ukat jan suyt’äwin usutanakaruw qullirïna. Duhode, juk’amp ch’aman chaman ukhama, yaqha clan jaqinakaw jak’achasipxirïna. Pä yuqanakapax Dyuminme ukat Tubyaku jupanakax chamanes ukar tukupxarakïnwa. Llatunk tunk maranakanx polares ukan yatxatirinakax Tubyak markaruw jutapxäna, ukatx norte soviético uksanx mä transición ukham lurapxäna. Uka jilïr jaqirux televisión ukanw nave espacial ukan lanzamientop uñch’ukis jikxatapxäna. “¿Kunatsa walja hierronak espacior apanipjjäna?” Tubyaku jiskt’asinxa wali khuyapt’ayasiñampiwa polares exploradoranakaru uñch’ukitayna. “Pä kutiw phaxsir jan hierrompi sarawayta ...” sasa.
Soviético ch’amapax kimsa tunk mara qalltanw Taimyr markar purintäna. Jupax pilotos - románticos del conquista del Norte ukanakan ch'iwipar apanitänwa: "ch'axwañataki ukhamarak thaqhañataki, jikxatañataki ukat jan jaytjañataki ..." Jupanakax janiw amuyapkänti mä taqpach culturar jiwañ apanipxatapa. Taimyr jilïr jaqinakax wali axsarañamp parlapxi yaqhip warmit mä globo ukamp khititix wali kusisitaw “ch’amaka jaqinakar” qhant’ayi. “Wawanaka imantapxam, muyu qalampi shaitan warmix jutaski!” - sapxiwa ukapachaxa, ukhamaraki aski amuyumpi: yatichirimpi yanapirinakapampi wawanakaru irpapxiritayna ukatxa markaru khitapxatayna, mä internado ukarjama, mä suma jutïri lurañanaka uñacht’ayañataki, reno uywiri ch’amaka wawanakata. Jan wawani sarxir taykanakax jank’akiw mä nayra machjayir tukupxäna, awkinakas ukhamaraki. Chamanes, régimen soviético ukan yaqha yatichäwinakap apt’irinakjamax campamentonakaruw uchatäpxäna. Jaqinakax Dyuminme ukat Tubyaku jilatanakat yatiyapxitu, Leni tiyupa, awkipa. Jupanakax ukhamarakiw chaman caza ukan jan walt’ayat uñjasipxäna.
Kunapachatï mä chaman jiwxi ukhaxa, chika yuqall wawakiw kayunakap arktañapa. Ukhamaw saräwix utji. Duhode markax walja wawanakanïnwa. Jiwasax Tubyaku, chika yuqall wawaruw churi, hierro ukat cobre ukanakat forjado ukat kunayman chiqanakan sawuta, yanapiri ajayunakan uñacht’äwinakapa - ukax chaman ukan isipanx elemento principal ukhamawa. "Hierro pintat" - akham sasaw Nganasan jaqinakax uka mascaranak sutichapxi. Uka ajayunakaruw chaman ukax ritualanak lurañ pachanx arski. Ukat janiw kuna jach’a valoranis familia chamánica ukatakix uka mascaras ukanakat sipanx utjkiti, ukax mä generacionat generacionaruw pasawayi.
Ukatx awkipan jiwatapatx yaqha yuqapax Dyuminme satawa, jupax taqi jakäwipanx chaman ukhamaw jikxatasïna ukatx Nobobtie kullakapax chaman ukham irnaqañ qalltarakïna - chiqpachans jaqinakax Tubyaka sapakiw chaman ukham uñt’apxäna. Jilat kullakanakajj envidiasiña ukat uñisiñaw utjäna. Sapa mayniw jupa pachpaki cheqpach chamanjam uñjapjjäna. Jupanakax kunjamtï lurañjamäki ukhamarjamaw jan waltʼayasipxäna ukat denuncianaksa qillqapxarakïnwa, ukatwa panpachanix campamentonakankapxäna. Payïr kutiw mayacht’asis sarnaqapxi. Ukampis ukasa janiw mayachtʼkänti, jiwañapkamaw uñisipxäna. Ukat shamanizado ukhamaw tukuyañkama.
Lenya jupamp chikaw jupan "punto de caza" ukar sarapxta. Uka plaga ukanx oso garra chimpunakax utjiwa. Lena kullakajj uka toqet wali askit uñji. Janiw mä ordinario osos jupar visittʼir jutkänti, uk jupajj sum yati. Jiwasax suyt’tanwa, chaman ukax qhipharux ritual uñacht’ayañapataki. Ukat ukhamarakiw pasäna.
Lenyax osonakan mascaranakap "manq'ayaraki", janq'u ukat ch'iyara. Aka osonakax jupan chamanista uywa yanapirinakapawa. Leni achachilapax wali uñt’at Duhode satänwa, jupax loons ukanakaw nayrïr yanapirinakapänxa. Tubyakux mä halcón ukat mä lobo ukaniwa. Qalltanjja, monotono murmuras ukat tambor sat thuqtʼasitapajj janipuniw saytʼkaniti sasaw nayajj amuyasta. Niya arumax payïr horaw purini, uka ritual ukax pusi horaw sarantaski. Monótonos ukat recitativos ukanakaw utji. Warmipajj jupar yanaptʼki ukajj akham sasaw qhanañchi: “Oso yanapirinakapan ajayunakapampiw parltʼasi. Jutapjjañapatakiw mayïna, ukampis kunatsa janiw munapkiti. Jupanakar amuytʼayasaw manqʼa churä sasaw arsu.
Uka caza lodge ukan perqapar jaytatäki uka manqhankir oso garranakan chimpunakapat amtastwa. Pasïr mara jutkäna uka osojj niya mä chachar uñtasitäpachänwa. Aka pachanx amuyunakajax mä jach’a jach’a tukuñampiw jark’ata, ukax mä arnaqasiñaruw tuku. Uka plaga ukan tantachasipkäna uka jaqinakax torpor ukar pʼakintapxi. Lenyax jach’at arsuñ qallti, mä jan uñjkañ jaqimp phuqhat arumpi, juk’amp sutil, mayisiñ tonadaruw sarxaraki, ukatx mä akatjamat mä qawqha arunakax janiw mä arut arsuwayxiti, jan ukasti niya uywanakjam arnaqataw arsu. Ukatxa mayampiwa llamp’uchasi ukatxa niya pä hora juk’ampi monotono ukhama pandereta ch’allt’i. Qhiparusti, kamlat tukuyasax qarjataw t’unjasiwayi.
“Qhipa marax” chaman wila masinakapat maynix akham situwa, “arum paqaraw ukham qunt’asipxta ukatx tundra uksanx gradas ukanakan thuqt’awip ist’apxta ... Taqinipuniw akanktanxa, plaga ukan. Congelasipxta, sarnaqañ axsarapxta ... Pasos ukax jak’achasiwayi. Jiwasax axsarapxayätwa - mä juk’a t’ijtxapxta, ukampis kawkirus t’ijtxapxäta? Ukat jichhax plaga ukan canopypax jayaruw sarawayxi - ukat mä jaqiw uñch’ukipxistu, chachax ukhamaw tukuwayi. Nayax mä guia ukham ch’axwañ arkta. Arum paqaraw sarnaqäna. Jupax uñch’ukipxitu, nina ukat mä chaman pandereta ukat t’ijt’ir uñjapxitu ... Jichhürunakanx janiw tundra uksanx ukham uñjapkiti.

Nya jaqinakan qhipa chaman
Nya jaqinakan qhipa chaman
Nya jaqinakan qhipa chaman
Nya jaqinakan qhipa chaman Nya jaqinakan qhipa chaman Nya jaqinakan qhipa chaman



Home | Articles

January 19, 2025 19:03:04 +0200 GMT
0.009 sec.

Free Web Hosting