Nganasans ukat Dolgans jupanakax Oleg Krashevsky juparux janq’u chaman ruso sasaw sapxi, kunatix jupax jan uñt’at qullañ yatiñanakapawa, ukax janiw marco general ukarjam uñt’atäkiti. Chiqansa, Oleg chachan sarnaqäwipax janiw uka pachpa marconakarux mantakiti.
Norilsk markanx jan atinisiñampiw uñjata ukat mä juk’a suyt’awimpiw uñjata. Ukat kunjamsa jumax uñjasma mä jaqiru, jupax sapa kutiw civilización ukar sarxi ukat pachpa utapan mä meseta ukan jakasi, ukat jak’ankir asentamiento ukax tunka payan kilómetros jila jayankiwa. Ukampis Krashevsky (jupataki - Krosh ukaki) janiw uka tuqitx yäqkiti - janiw khitirus kuns uñacht’ayañ lurañax utjkiti. Jiwasax janiw jiwasan amuyusarux impuesto ukhamäkañäniti: taqiniw revista Norilsk Nickel ukan corresponsal especial ukan materialap uñxatt’asax jupanakan amtawinakap apsusipxani.
Tundra markan wawapa
Kraszewski familian jakäwipax mä qawqha jan uñt’at lurawinakawa. Jan Kraszewski achachilax letonia markankir tiruristawa, awki taykapax alemana baronesa Maria Drennike und Delvig satawa. Kunawsatix 1930 maranakanx letonia fusilerox jan irnaqäwin jaytatäxän ukhax uka partidox markan yapuchäwip jach’anchayañatakiw jawsañ qalltawayi. Jan Kraszewski jupax 25 waranqa “suerteni” ukanakat maynïriwa - jupax Odessa suyun mä granja colectiva judía ukar uywañar puriwayi. Ukanx tifo usumpiw jiwxatayna, allchhipax wali pächasiwa: kunatix letonia markan fusileros ukanakax taqiniw uka pachax “mä muspharkañ conjunto de circunstancias” ukan jiwapxatayna.
Oleg tatax Reingold Yanovich satawa, jupax janïr ch’axwirinakar chhaqtayañkamaw comuna ukan jilsuwayi, jupax mä orfanato ukar apayataw uñjasiwayi. Jupajj ferrocarril técnica ukanwa yateqäna, ukat 1941 maranjja, nayrïr locomotora diésel sat aparatonak yantʼkasajj aleman jaqenakaw katuntapjjäna. Alemania markanx uka awichan apellidopax respetatätap amuyt’asax Reingold Kraszewski juparux niya jach’a jach’a tukusaw katuqapxäna. Uk aprovechasisajj jaltjjänwa.
- Nayax yatxatwa tatakurax mä juk’a ch’amanïtaynawa, - Oleg jupax chikancht’asi. “¿Janit tatajan qhispiñ atipjatapax mä milagrokïpacha?” Tatajax akham sänwa, arknaqirinakapar jaytasaxa, walja pasajenakani mä muspharkañ edificioruw jaltawayxäna. Ukat jupax qhan atinisitayna: akan - ch’iqa tuqiru, akan - ch’iqa tuqiru, akan - pata tuqiru. Uka edificiojj apartamentopäkaspas ukham uñtʼkaspa ukhamwa uka cheqat jalnaqäna. Ajjsarañ horasanjja, nayrajj jupa pachpan jan amuykäna uka yatiñanakajj irnaqtʼänwa.
Krashevsky Sr. jupax nayrïr chimpunak chiqancht’asiwayi, ukampis wali usuchjataw uñjasiwayi. Mä mara jilaw hospitalanakan qheparayäta, ukat hospitalat mistusajj akham sasaw istʼta: “Máxima mä maraw jakasïta” sasa. Jupajj jukʼamp tiempow jakasïna. Jupax comisionatänwa, ukampis, letonia fusilero ukan yuqapjamax sapa kutiw jan walt’äwin jakasïna: kuna pachas jutapxaspänwa. Ukat ukxarusti Krashevsky jilïr irpirix ukakipkarakiw chiqap amtäwip luratayna: jupax voluntariamente Kolyma markaruw sarxatayna.
- Ukatxa janiwa jaqinakaru Kolyma markata Kolyma markaru uchapxiritaynati, ukatxa akaxa awkina chiqapa amtapawa, jani ukaxa etapa tuqi khithatäpxaspäna. Ukax mä pachanwa: mä uru, mä semana, mä phaxsi - kunjamakitix ukhamakiw lurasispäna. Mä yatiñani ukat jan uñt’at jaqiwa, jupax pachaparuw amuyasïna, ukat Moscú ukat apartamento ukar amparap luqxatasinx nayra jakäwip tukjatayna. Ukakiw qhespiwayi.
1943 maratpachaw mä expedición geológica ukat geodética uksanx Reinhold Krashevsky jupax niya taqpach Taimyr uksan sarnaqäna, ukatx 1949 maranx Norilsk uksan yatxatapkän ukhax aka chiqan qamañ amtäna. Ukatwa 58 marakamaw encuestadorat irnaqäna. Tundra markanx mä imill wawaruw uñt’äna, jupax warmiparuw tuküna.
- Nayax Pelyazhy quta jak’an tundra ukan diseñata, - Oleg jupax larusi. - Mä wawa tundra.
Nganasan jaqinakarux amparapampiw qullapxi
Krashevsky, chiqans, yaqha markankir saphinakap amuyasi (santi, mä caza lodge ukan manqhäxapax apartamento ukan wasitat luratawa), ukampis jupax nayraqatax Norilsk markachiriw sasaw amuyasi. Jupax janiw sarxañapakiti, kunjamtï jupax siski ukhama, jutir walja tunka maranakanxa. Nayraqatax markax mä método rotativo ukar jaqukipatawa. Maynix kun lurañatakisa, kuns jakañatakisa jikxatapuniniwa sasaw jupax amuyi. Oleg jupax nayratpach negociop jikxatawayi.
- Wawatpachawa tatajan sarnaqäwinakapxa ist’irïta tundra tuqita, pachamama tuqita. Suxta maratpachaw esquiar qalltawayta, Norilsk markan taqpach chiqanakaruw makhatawayta. Mä kutit sipansa sapakiw tundra sat cheqar mantawayi. Kunas pasäna. Mä kutix jilajampix (15 maranïyätwa, jupax 12 maraniwa) Amnuty markaruw sarapxta, ukax markat 25 kilómetros ukch’a jayankakiwa. Kimsa uruw sarxapxäna, ukampis jallux puriñ qalltäna, jawiranakax phust’äna, mä semanaw qunt’asipxañapäna ukat pastu manq’añaw wakisïna. Awkixa janiwa sustjaskänti. Jupajj mamaparuw akham säna: “Jan llakisimti, Oleg jilatajj jilïr jaqëjjewa” sasa.
Uka yuqall wawanakax jan kuna usuniw uka chiqar puripxäna. Oleg chachan arunakaparjamajja, uka viajenakajj biología toqet yateqañ munañaparuw jukʼamp chʼamañchtʼäna. Jupax Norilsk markan biología tuqit sección ukan p’iqinchiripawa, sasaw yatiyawinak qillqt’apxatayna. Jutïrin kuna profesionäñajsa ajlltʼayäta uka toqet janiw pächaskayätti. Jupax janiw nayranakap uñjatap laykux Instituto Agrícola de Irkutsk ukan departamento de caza ukan departamento de tiempo completo ukar paskänti, ukampis jan utjkipanw ukar mantawayi. Uka pachparakiw Instituto del Lejano Norte ukan laboratorio ukan yanapiripjam irnaqäna.
- Jaya pachawa, destino ukaxa local pueblos ayllunakaru jaquntawayitu. Ukan jakasipjjäna, jukʼat jukʼatwa mä apasiñ uttʼayapjjäna. Nayax materiales etnográficos ukanakaw apthapiñ qalltawayta, uka pachparakiw nayrïr Nganasan idolonakampi jikista, cuchillos incrustados, ciervos puntas ukanakax mamut ch’akhat luratawa. Nayax mä jach’a apthapiw pintatanakaw utjitu, ukax local artistas Boris Molchanov ukat Motyumyaku Turdagin jupanakan luratawa.
Oleg chachajj qhep qhepa jaqerojj amigopäkaspas ukhamwa uñjäna. 1989 maranx Krashevsky jupax Nganasans ukarux mä jach’a negocios viaje ukanïnwa, ukanx Motyumyaku jupampiw uñt’asiwayi. Oleg chachan balsapax Dudypta jawir thiyanw t’ijtäna. Turdagin juparuw qhispiyäna, junt’ucharakïna, walja urunak qulla quranakampi soldadora. Mä qawqha pachatxa, dueñox Kraszewskiruw p’iqi usump quejasïna. Oleg jupax Nganasan p’iqip patxaruw walja pasajenak luratayna ukat... usux chhaqtawayxänwa.
Ukatwa Norilsk markachirix nayrïr kutix jan uñt’at yatiñanakapampix apnaqañ qalltäna. Ukatxa taqi kunanwa jaqinakar qullañ qalltäna, thaya usut qalltasa, cáncer usumpi. Mä amparapampiw qullatäna. Ukat ruso arun Nganasananakax juk’ampiw chuym ch’allxtayapxäna, kunatix jupax janiw qullatäñatakix qullqi mayt’askänti. Ukat Oleg jilatarojj janqʼo jañchin rusa chaman sasaw sutichañ qalltäna.
Krashevsky jupax yant’äwinakap sarantaskakiwa. Nayax janiw población indígena ukaki qullañ yant’kti, jan ukasti amigonakajarus qullañatakiw ch’amanchawayta - ukax irnaqawayiwa. Nayax yatiyañ yant’awayta - ukax irnaqawayiwa. Nayra ukat machaq usuchjatanaka, pʼakjata chʼakhanakajj kunjamäpjjesa uk amuyañwa yateqäna.
- Uka expedición tukuyatatxa, mä juk’a pachaxa, chiqpach chamanes ukanakax lurapki uka lurañanak katuqawayta, - sasaw Oleg jupax saraki.
Moscú markan negocio lurañatakejj wali chʼamani jaqempiw uñtʼasïna. Ukat cáncer de esófago sat usunïtap uñjarakta. —¿Qullañ munasmati? - sasaw Oleg jilatajj jisktʼäna. Uka jaqix mä chist’awiwa, ukampis iyaw sataynawa: “¡Jutapxam!” Mä sesión luratayna, mä qawqha phaxsitxa Oleg jilataruw capitalar jawsatayna. Uka jaqix wali mulljataw jikxatasïna: qullirinakax k’umaraw sasaw sapxäna.
Aka chiqanx Moscú markanx kunas pasäna, ukax mä arunx sañjamawa - fantástico.
Shaman usuta
Krosh jupax peritonitis ukanïnwa - intestinos ukanakax kimsa chiqanw jilxattawayi. 11 operaciones abdominales, pä infartos cardíacos, llätunk phaxsi qullañ utan. Kunjamtï Oleg jupax siskixa, ukax “khana phuqhat” phaxsinakawa. 120 kilogramos jach’a jaqitpachaw 45 kilogramos pesaje ukan sarnaqir esqueleto ukar tukuwayi. Ukampis qhispiwayi. Wasitat qunt’asiñ yatiqawayta, sarnaqañ ...
- Qhispiwaykta ukjaxa qullirinakaxa mayat mayat jak’achasipxituwa, janiwa ch’amakiti sapxiwa. Enfermeranakax iyaw sapxiwa: “Jumanakax turno ukar jutapxtawa - jumax jakasktawa. Ukhama, infierno, ukax turnojan jiwañapa sañ muni. Jumax sarxtawa - jakasktawa, ukxarusti jutam - wasitat jakasxtawa, kuns lurasma! Moscú markan 20 hospitalanjja, mä leyenda jaqëjjtwa. Doctoranakan nayraqatapanjja, usuchjatanakajajj waliptjjänwa, waliptjjasajja, taqeniruw qollañ qalltawayta.
Hospitalanx Oleg Krashevskyx pä clínico jiwatat qhispiwayi, ukax chiqpach chaman ukhamaw sasaw jupax amuyi.
- Ukhama utjiwa - mä chaman usu, ukatxa chiqpach chaman ukaxa pasañapawa. Chaman ukax ajayunakat ajllitäxiwa. Mä juk’a pachaxa, maynix mä estado de alguna abnormalidad ukar jaquntatawa. Taiga jan ukax tundra uksaruw mantaspa, janiw arsuñ munkiti jan ukax, mayj mayjax, parlañ qalltaspawa. Uka pachparakiw uka jaqejj kuntï jupar pasaski uk jan amuykiti. Ukham jaqinakarux loco sasaw sapxi.
Kunawsatix clínicankkäyät ukhax janiw khitis psiquis ukar munaskänti, ukat nayax uka periodo pasawayta. Yamas kunapachatix terapia intensiva ukankäyät ukhax 16-20 horanak janchit mistuñ yatiqawayta. Cuerpox mä estado de letargo ukar jaquntataw uñjasiwayi: temperaturax juk’ampiw jilxattawayi, chuymax ch’allxtawayxi ukat samsuñax juk’ampiw jilxattawayi, walja kutiw bombeata. Nayraqatax espontáneamente lurawayta, ukatx "mistxañ" yatiqawayta kunapachatix wakiski ukhaxa. Amtäwix yaqha pachar sarañawa, yaqha dimensión ukar sarañawa, yatichirinakamar sarañawa. Amuyañamawa, yatiqañamawa, kunatixa ukanwa entrenamiento ukaxa lurasi, ukatxa ukanwa chiqpach chaman ukar tukuwayta.
Krashevsky jupax “ukan” yatiñanak jikxatatapaw qhispiñapatak yanapt’awayi, ukx janiw yati. Kunapachatï waliptjjäna ukhajja, doctoranakajj akham sapjjäna: “Kunatï qheparki ukajj cheqpachansa mä milagrowa, ukampis jiwjjäta ukhajj jukʼamp sumäspawa. Chiqansa, discapacitado ukhamaw qhipararakïta, warminakat armasiñaw wakisini” sasa.
- Wali sumawa jupax qhiparawayxi, - sasaw Krosh jupax saraki. - Nayax sarxaspänwa, janiw kuna axsarkañas utjkaspati, kunatix destinox jiwañawa. Nayajj suma suytʼäwinïtwa, jiwañat lupʼiskayäta ukhajja, jiwañajawa. Ukampis sapa uruw naya pachpar akham sista: chʼamanïtwa, lurirjamätwa. Ukhamaw utji: mä jaqix destino mayjt’ayi. Ukatwa mayjtʼayawayta, ukampis nayatakejj chʼamakïnwa.
"¡Aka uraqix walpun munasta!"
Markapar kuttʼasajj Krashevsky chachajj yapu lurañatakejj wali jarkʼatänwa. Ukampis janiw chuymap aptʼaskänti, negocioruw sarjjäna. Ukampis negociompi naturalezampejj janiw mayachtʼatäkiti. Krashevsky chachajja, comercio lurañajj janiw jupan negociopäkänti, uk amuyasïna. Jupan lurawipax naturaleza ukamp aruskipt’añawa. 1998 maranx Lama qutan mä uraqi alquilasiwayi, ukanx Bunisyak yapuchirinakan granja ukham lurawayi. Ukhamarus Nganasans ukat Dolgans ukanakax wiñayatakiw ukan jakasipxi. Uka cheqajj janiw ina chʼusat ajllitäkänti. Uka jak’anx Shaitan qullux wali uñt’atawa, uka qullun kayupanx nayrax Evenk chamanes ukanakax jakasipxirïna. Ukat uka chiqan pampanx qalat lurat utanakan t’unjäwipaw jikxatasïna, ukax walja waranq waranq maranakaw utji - Taimyr markan yaqha jach’a misterio.
- Nayax jach’a utanïtwa - akax familian estanciapawa. Islas Canarias uksankir jan ukax Moscú uksankir maynix alasi, ukampis nayax akan lurawayta, tundra uksan. Abril-mayo phaxsinakanx taqpach familiax (Tatyana warmipampi, Dasha phuchhapampi ukat Nikita yuqapampi) sarxapxi ukat suxta phaxsiw ukan jakasipxi.
¿Kunatsa aka parkixa wakisi? Nayax mä qhipa jiskt’äw jiskt’asta.
- ¡Aka uraqix walpun munasta!
* * * .
Oleg Krashevsky jupax amuyiwa, soviético autoridadanakax Norte uksankir chamanes ukanakaruw t’unjapxäna. Nganasane jaqinakax juk’amp jan yäqasir jaqinakawa, ukat chamanes jupanakax mayacht’ir ch’amanïpxänwa. Jupanakar apsusaw cimientonak t’unjapxäna, jaqinakar t’aqanuqapxäna. Jichhax jupax mä jan wali jakawiruw irpxaruwayi.
Home | Articles
January 19, 2025 18:53:48 +0200 GMT
0.008 sec.
