Алега Крашэўскага нганасане і даўгане называюць белым рускім шаманам за яго ўнікальныя здольнасці да лячэння, якія не ўкладваюцца ў агульнапрынятыя рамкі. Уласна і асоба Алега як такая ў гэтыя самыя рамкі не ўпісваецца зусім.
У Нарыльску да яго ставяцца з недаверам і некаторым падазрэннем. А вы б як паставіліся да чалавека, які рэгулярна пакідае цывілізацыю і жыве ва ўласнай хаце на плато, ад якога да найблізкага населенага пункта не адзін дзясятак кіламетраў. Але Крашэўскі (для сваіх - проста Крош) на гэта ўвагі не звяртае - у яго няма задачы каму-небудзь штосьці даказваць. Мы таксама не будзем навязваць свой пункт гледжання: кожны зробіць свае высновы, прачытаўшы матэрыял спецыяльнага карэспандэнта часопіса "Нарыльскі нікель".
Дзіця тундры
Жыццё сям'і Крашэўскіх - гэта чарада незвычайных падзей. Дзед Ян Крашэўскі - латышскі стрэлак, бабуля па бацьку - нямецкая баранэса Марыя Дрэнніку унд Дэльвіг. Калі ў 30-х гадах латышскі стрэлак застаўся не ў спраў, пачаўся заклік партыі на ўзняцце сельскай гаспадаркі краіны. Ян Крашэўскі патрапіў у лік 25 тысяч «шчасліўчыкаў» - яму дасталася паднімаць габрэйскі калгас у Адэскай вобласці. Там ён памёр ад тыфа, у чым ягоны ўнук моцна сумняваецца: бо латышскія стрэлкі ўсё тады гінулі «пры дзіўным збегу акалічнасцяў».
Бацька Алега Рэйнгольд Яновіч, які выхоўваўся да расфарміравання стралкоў у камуне, быў пераведзены ў дзіцячы дом. Вучыўся ў чыгуначным тэхнікуме, і ў 1941 годзе пры выпрабаванні першых цеплавозаў патрапіў у нямецкі палон. Улічваючы, што бабулінае прозвішча было паважаным у Нямеччыне, Рэйнгольд Крашэўскі быў прыняты ці ледзь не з ушанаваннямі. Скарыстаўшыся гэтым, ён уцёк.
- Я ўпэўнены, што бацюшка таксама валодаў некаторымі здольнасцямі, - дзеліцца Алег. - Хіба не цуд, што бацька здолеў уцячы? Бацька расказваў, што, адыходзячы ад праследавацеляў, ён заскочыў у нейкі дзіўны будынак з мноствам праходаў. І ў яго з'явілася выразная ўпэўненасць: тут -налева, тут - направа, тут - уверх. Праскочыў, нібы ведаў будынак як сваю кватэру. У момант страху спрацавалі тыя здольнасці, якіх ён у сабе раней не заўважаў.
Лінію фронту Крашэўскі-старэйшы перайшоў, аднак атрымаў найцяжкае раненне. Больш за год праваляўся ў шпіталях, а пасля выпісу пачуў: "Пражывеш максімум год". Пражыў жа ён нашмат больш. Яго камісавалі, але, як сын латышскага стралка, ён жыў у пастаянным напружанні: прыйсці маглі ў любую хвіліну. І тады старэйшы Крашэўскі прыняў адзіна правільнае рашэнне: добраахвотна з'ехаў на Калыму.
- Тады з Калымы на Калыму не саджалі, і гэта было правільнае рашэнне бацькі, інакш адправілі б этапам. Гэта было пытанне часу: дзень, тыдзень, месяц - усё роўна б здарылася. Чалавек разумны і неардынарны, ён сцяміў своечасова, і, махнуўшы рукой на Маскву і кватэру, паставіў крыж на старым жыцці. Толькі дзякуючы гэтаму і выжыў.
З 1943 года ў складзе геолага-геадэзічнай экспедыцыі Рэйнгольд Крашэўскі прайшоў практычна ўвесь Таймыр, а ў 49-ым, калі вялі разведку ў раёне Нарыльска, вырашыў тут жа і асесці. Так і працаваў геадэзістам да 58-га года. У тундры пазнаёміўся з дзяўчынай, якая стала ягонай жонкай.
- У тундры ў раёне Пеляжага возера я і быў запраектаваны, - смяецца Алег. - Дзіця тундры.
Лячыў нганасанаў рукамі
Крашэўскі, вядома, адчувае свае замежныя карані (напрыклад, у кватэры адноўлена ўнутранае ўбранне паляўнічай хаткі), але лічыць сябе, перш за ўсё, нарыльчанінам. З'яжджаць не збіраецца, як сам кажа, у найблізкія шмат дзесяцігоддзяў. Нават калі горад перавядуць на вахтавы метад. Лічыць, што чалавек заўжды знойдзе, чым заняцца і на што пражыць. Сваю справу Алег ужо знайшоў.
- З дзяцінства слухаў апавяданні бацькі аб тундры, аб прыродзе. З шостага класа, калі стаў на лыжы, усё наваколле Нарыльска аблазіў. Не раз у адзіночку сыходзіў у тундру. Усякае хаджала. Аднойчы з братам (мне было 15 гадоў, яму - 12) сышлі на Амнутах, за 25 кіламетраў ад горада. Пайшлі на тры дні, але пачаўся лівень, рэкі раздзьмула, прыйшлося сядзець тыдзень і харчавацца падножным кормам. Бацька не стаў панікаваць. Ён казаў маці: "Не хвалюйся, Алег дарослы мужык".
Хлопцы шчасна выбраліся. Па словах Алега, гэтыя паходы ўзмацнілі ў ім цягу да біялогіі. Быў прэзідэнтам секцыі біялогіі Нарыльска, пісаў даклады. У выбары будучай прафесіі не сумняваўся. На вочнае аддзяленне паляўніцтвазнаўчага факультэта Іркуцкага сельскагаспадарчага інстытута не прайшоў па зроку, затое паступіў на яго завочна. Паралельна працаваў лабарантам у інстытуце Крайняй Поўначы.
- Лёс падоўгу закідваў мяне ў пасёлкі мясцовых народнасцяў. Жыў там, паступова складаліся адносіны. Я пачаў збіраць этнаграфічныя матэрыялы, тады ж мне трапіліся першыя нганасанскія ідалы, інкруставаныя нажы, аленевыя наканечнікі з косці маманта. У мяне вялікая калекцыя карцін мясцовых мастакоў Барыса Малчанава і Мацюмяку Турдагіна.
Апошняга Алег лічыў сваім сябрам. У 1989 годзе Крашэўскаму выпала працяглая камандзіроўка па месцах нганасанаў, дзе ён і пазнаёміўся з Матюмякам. На рацэ Дудыпта плыт Алега перавярнуўся. Турдагін яго выратаваў, абагрэў, некалькі дзён адпойваў травой. Праз нейкі час гаспадар паскардзіўся Крашэўскаму на галаўны боль. Алег зрабіў некалькі пасаў над галавой нганасана і… боль сышоў.
Так нарыльчанін упершыню пачаў ужываць свае незвычайныя здольнасці. Потым стаў лячыў людзей ад усяго, пачынаючы ад катару і заканчваючы на рак. Лячыў аднымі рукамі. І асабліва пакарыла нганасанаў у рускай тое, што ён не браў за лячэнне платы. Тады Алега і сталі зваць белым рускім шаманам.
Эксперыменты Крашэўскі працягнуў. Спрабаваў лячыць не толькі карэннае насельніцтва, але і сваіх знаёмых - атрымлівалася. Паспрабаваў прадказваць - атрымлівалася. Ён навучыўся вызначаць, як выглядае старая і свежая раны, зламаныя косткі.
- Пасля той экспедыцыі я, у некаторай ступені, узяў на сябе тыя абавязкі, якія выконвалі сапраўдныя шаманы, - кажа Алег.
Знаходзячыся па справах у Маскве, ён пазнаёміўся з адным уплывовым чалавекам. І ўбачыў, што ў таго рак стрававода. "Хочаш, вылечу?" - пацікавіўся Алег. Мужчына ўспрыняў гэта як жарт, але пагадзіўся: "Давай!" Прыняў адзін сеанс, праз некалькі месяцаў выклікаў Алега ў сталіцу. Мужчына быў у шоку: лекары сказалі, што ён здаровы.
Тут жа, у Маскве, здарылася тое, што можна назваць адным словам - фантастыка.
Шаманская хвароба
У Кроша здарыўся перытаніт - кішачнік распаўзся ў трох месцах. 11 паражнінных аперацый, два інфаркты, восем месяцаў у бальніцы. Як кажа Алег, гэта былі месяцы "поўнай ханы". Са 120 кілаграмовага гіганта ён стаў хадзячым шкілетам з 45 кілаграмамі вагі. Але ён выжыў. Нанова вучыўся сядзець, хадзіць...
- Калі я выжыў, да мяне па чарзе падыходзілі медыкі і дзівіліся, кажучы, што гэта немагчыма. Медсёстры прызнаваліся: «Прыходзіш на змену - жывы. Ну, чорт, значыць, у маю змену памрэ. Ідзеш - жывы, потым прыходзіш - зноў жывы, што ж ты будзеш рабіць! ». У 20-м шпіталі Масквы я стаў легендарнай асобай. На вачах лекараў у мяне зацягваліся раны, а калі я ачуняў, стаў лячыць усіх запар.
У лякарні Алег Крашэўскі перажыў дзве клінічныя смерці, што, як ён лічыць, зрабіла яго сапраўдным шаманам.
- Ёсць такое паняцце - шаманская хвароба, і сапраўдны шаман павінен яе прайсці. Шаман - гэта выбраннік духаў. У нейкі перыяд чалавек упадае ў стан некаторай ненармальнасці. Можа сысці ў тайгу ці тундру, перастае размаўляць ці, наадварот, загаворваецца. Пры гэтым сам чалавек не разумее, што з ім робіцца. Такіх людзей прынята зваць вар'ятамі.
Калі ляжаў у клініцы, мая псіхіка нікога не цікавіла, і гэты перыяд я мінуў. У прыватнасці, калі ляжаў у рэанімацыі, навучыўся сыходзіць з цела на 16-20 гадзін. Цела ўпадала ў стан летаргіі: падала тэмпература, запавольвалася сэрцабіцце і дыханне, мяне некалькі разоў адпампоўвалі. Спачатку я рабіў гэта спантанна, потым навучыўся "выходзіць", калі мне было неабходна. Мэта - гэта сыход у іншы свет, у іншае вымярэнне, да сваіх настаўнікаў. Зразумець, навучыцца, бо менавіта там адбываецца навучанне, і там становішся сапраўдным шаманам.
Крашэўскі ўпэўнены, што менавіта атрыманыя "там" веды, дапамаглі яму выжыць. Калі выздаравеў, дактары казалі: «Што застаўся – гэта, вядома, цуд, але, напэўна, лепш бы ты памёр. Бо інвалідам застанешся, пра жанчын давядзецца забыцца».
- Добра, што застаўся, - лічыць Крош. - Мог бы і пайсці, нічога страшнага не здарылася б, бо па лёсе была смерць. Я аптыміст, і калі б хоць раз падумаў пра смерць, памёр бы. Але я кожны дзень казаў сабе: я моцны, я змагу. Ёсць такое паняцце: чалавек, які змяніў лёс. Вось я яе змяніў, але далося мне гэта цяжка.
«Я люблю гэтую зямлю!»
Пасля вяртання на радзіму палявыя працы Крашэўскаму забаранілі катэгарычна. Але ён не маркоціўся, заняўся бізнэсам. Але бізнэс і прырода - паняцці несумяшчальныя. Крашэўскі зразумеў, што камерцыя - гэта не яго справа. Яго справа - зносіны з прыродай. У 98-ым ён узяў у арэнду ўчастак зямлі на возеры Лама, дзе стварыў сялянска-фермерскую гаспадарку «Бунісяк». Там, дарэчы, увесь час жывуць нганасаны і даўгане. Месца выбрана не выпадкова. Побач знаходзіцца знакамітая Шайтан-гара, ля падножжа якой некалі жылі эвенкійскія шаманы. А на плато ў тым раёне былі знойдзены руіны каменных будынкаў, якім многія тысячы гадоў - яшчэ адна вялікая загадка Таймыра.
- У мяне вялікі дом - гэта радавая сядзіба. Нехта на Канарах ці ў Падмаскоўі купляе, а я тут, у тундры, пабудаваў. У красавіку-траўні ўсёй сям'ёй (з жонкай Таццяна, дачкой Даша і сынам Мікітам) выязджаем і жывем тамака па паўгода.
- Навошта табе патрэбен гэты парк? - задаю напрыканцы пытанне.
- Я люблю гэтую зямлю!
* * *
Алег Крашэўскі лічыць, што шаманаў на Поўначы знішчыла савецкая ўлада. Нганасане былі самым непакорным народам, а шаманы - якая аб'ядноўвае сілай. Прыбраўшы іх, разбурылі асновы, раскалолі народ. Цяпер ён вабіць вартае жалю існаванне.
Home | Articles
January 19, 2025 19:02:02 +0200 GMT
0.010 sec.
