An ka kɔsa in na tɛmɛnenw lajɛ, waati min na shaman tun ye mɔgɔba ye Altai jamana kɔnɔ. An k’a ɲini ka miiri nin bɛɛ bɛ se ka kɛ cogo min na.
... Dibi tun bɛ ka don kaban tuma min na, senkɔniw mankan mɛnna baji fan fɛ. Miniti kelen o kɔfɛ, sotigiw y’u yɛrɛ jira jikuruw kan minnu man dun.
"U bɛ na, u bɛ na!"- a ye wuli ka bɔ yuri la ka taa dugu la. Sɔɔni, sow ye Kuyum min man dun o yɔrɔw la. Dutigi min bɔra ka na a kunbɛn, o ye a ka so ta, ka cɛkɔrɔba dɔ dɛmɛ, nka a barika tun ka bon hali bi, ka jigin a ka so kan. Shaman Karachak sera, min tun bɛ makɔnɔ yan kabini waati jan.
Nɛnɛ waati, a tigi denkɛ fitinin Tutkysh seginna ka bɔ sogo ɲinini na, a barika banna. Somɔgɔw tun tɛ se k’a faamu ko min kɛra. Cɛ in dumuni nege bɔra a la, a kɛra a yɛrɛ bɔlen ye. A sigilen tora tasumabɔlan kɛrɛ fɛ waati jan kɔnɔ, ka tasuma lajɛ. Kow ɲɛnabɔra kaban. Tutkysh n’a teriw tun bɛ taa sagakuluw bila ka taa samiyɛ baganmarayɔrɔw la. Wa yɔrɔnin kelen, fɛn kabakoma dɔ kɛra. Tutkysh wulila su cɛmancɛ la, k’a sɔrɔ a ma kuma foyi fɔ a ba ye min siranna, a ye boli ka taa.
O dugusagwɛ tilelafana fɛ, sow min tun bɛ ni sɛgɛnlafiɲɛbɔlan ye, o seginna so a kelen na. Cɛ in sɔrɔla tile fila o kɔfɛ kungo kɔnɔ, a sigilen tun bɛ larsi jɛnsɛnnen dɔ jukɔrɔ, a ɲɛ bɛ ɲɛfɛ. A m’a bangebagaw dɔn. U nana n’a ye so, tile damadɔw o kɔfɛ, a fa ye fɛn bɛɛ fɔ a ye.
A tun ye min dogo a denkɛ la ka kɔrɔ, a y’o fɔ, k’a ɲini a fɛ a ka ɲɛnamaya ɲuman sɔrɔ. A bɛnbakɛ tun ye shaman ye min tun bɛ dɔn Katun jamana bɛɛ la. Nka a ye san bisaba ni duuru dɔrɔn de kɛ. Siɲɛ kelen kamlanie dɔ senfɛ - mɔgɔ caman ɲɛkɔrɔ! fari min bɛ a ka dunun kan, o pɛrɛnna. Dɔw y’a fɔ ko joli fana bɔra o fiɲɛba lamini na. Bɛɛ y'a latigɛ ko shaman bɔnɛnen in ka ɲɛnamaya banna, hakiliw bɛna a ɲangi t?ng?ra senuma (dumuni) tiɲɛni kosɔn. Tiɲɛ na, a ma mɛn, shaman in sara, a y’a fɔ a balimakɛ ye ka kɔn o ɲɛ ko o siniɲɛsigi kelen de bɛ shaman nata makɔnɔ a ka denbaya kɔnɔ...
Facɛman y’a denkɛ ka kirinni fɔlɔw ye tuma min na, a y’a faamu o yɔrɔnin bɛɛ ko jinɛw y’a “sɔrɔ” ani k’a wajibiya ka kɛ shaman ye. Ale yɛrɛ, a ka kamalenninya waati la, fana ye shaman bana caman sɔrɔ, wa a tun b’a dɔn a bɛ cogo min na ni “hakiliw bɛ ka digi.” A ba y'a kisi a kɛtɔ k'a sunɔgɔ a ka dilan kan, ka a datugu hali n'a ka pantalon ye. O de tun ye hakiliw fura ye min dafalen don - cɛ nɔgɔli laada la. Wa jinɛw kɔsegira.
Nin sen in na, u ma lafili. Tutkysh ka bana in kumana a somɔgɔw bɛɛ fɛ, wa u bɛnna a kan ko a bɛna a bɛnbakɛ ka bololabaara dege. O bɛɛ kɔ fɛ, a ma Kɛ fu ye ko jinɛw y'a Lase kungo yɛrɛ la, u tùn bɛ dunun tigɛlen dɔ dulon jiri la yɔrɔ min na fɔlɔ. A ka pendantw mankan mɛnna a denmisɛnman Tutkysh fa fɛ, min ye mobili boli ka don yɔrɔ dagalen dɔ la bala la.
Wa o cɛma, a denkɛ tun bɛ ka kari ka girin ka taa a fɛ, a hakili sigilen don dɔrɔn a bolilen kɔ kungo kɔnɔ ka dɔnkili dɔ da yen min tɛ jɛya. O kɛlen, mɔgɔkɔrɔbaw y'a fɔ u fa ye : i ka kan ka cɛ in kalan, ka bɔ dɔnbaliya la, a bɛ se ka o ɲɔgɔnna fɔ ...
U tun bɛ kuma kɛnɛ kan kaban u lamini na - dɔw ni jɔrɔnanko ye, dɔw ni jigiya ye ko sɔɔni u bɛna u yɛrɛ ka kam sɔrɔ. Fɛn bɛɛ tun latigɛra cogo nɔgɔman na.
Kalo sygyn-ai (saganw ka mɔni kalo) daminɛ na, Tutkysh taara kungo kɔnɔ tile saba kɔnɔ: mɔgɔ si ma a tɔɔrɔ, a seginna tuma min na, a y’a fɔ a fa ye jinɛw y’a minɛ cogo min na, u y’a minɛ cogo min na a farikolo bɛɛ tigɛtigɛ ka kɛ fɛnw ye. Kungolo bilala larsi foroko dɔ kɔnɔ, Tutkysh y’a lajɛ ka bɔ yen, a farikolo tobira cogo min na dagaba dɔ kɔnɔ, ani kolo minnu saniyalen don sogo la, olu bɛ labɛn. Jinɛw y’u sago sɔrɔ tiɲɛ na: shaman dɔ kolo. Tutkysh y’a faamu ko segin sira tɛna sɔrɔ, “jama ma”, ale fɛ. Jinɛw y’a farikolo da kokura, nka yala a ye cɛ ye sisan wa?
Siɲɛ caman u ye ci bila Karachak, nka a tun bɛ sira kan. Wa a laban na, shaman tɔgɔba in nana kalanden fɛ. Fɛnɲɛnɛma ɲɛfɛ, banbali dɔ kan, u ye jiriminɛn dɔ bila ni gato fununbaliw ye - a daminɛ na, u ye fɛn duuru labɛn, kalan laban kama - tan ni duuru. Hakiliw furakɛli la, Tutkysh ye minɛn kɔrɔta, k’a ɲɛsin tile ma, ka segin ladɛrɛsi kumaw kan shaman kɔfɛ.
Fɔlɔ, a y’a dege ka kuma a bɛnbaw fɛ, a bɛnbakɛba tɔgɔba fana sen bɛ o la, o kɔfɛ - ka taa dugukolo ni sankolo hakiliw ma.
Shaman kelen-kelen bɛɛ tun b’a ka bɔnsɔnw dɔn, wa u tun bɛ se ka bɛnbaw tɔgɔ sɛbɛn cɛw ka bɔnsɔn kan, o nilifɛn tun bɛ ciyɛn sɔrɔ min fɛ, fo ka se bɔnsɔn wɔɔrɔnan walima seeginnan ma. A tun nafa ka bon o cogo kelen na ka dɛmɛbaga hakili bɛɛ tɔgɔw n’u jogo dɔn tigitigi. Shaman ka sekow tun bɛ bɔ u hakɛ de la kosɛbɛ.
Su dibi la ni fini dafalen ye, shaman b’a dɛmɛbaga wele hakiliw, joli saniyalenw (kɔrɔbaw) ani ka kuma gundo la n’u ye, k’a dɔn hakiliw b’a fɛ min na mɔgɔ fɛ, min bɛ somɔgɔw makɔnɔ.
O hakili suguw (aru kormos) ye shaman ɲɛ ni tulo ye diɲɛ tɔ la, a fanga. A bɛ se k’a fɔ ko o diɲɛ kɔnɔ, shaman “bɛ” a dɛmɛbaga hakiliw de la. U bɛ pan ka taa shaman fɛ, u b’a farikolo lamini cogo yebali la, k’u sigi a kunkolo, a kɔ, a bolow ani a senw kan ka kɛ a ka kɛlɛkɛminɛnw ye (kurchu). U bɛ shaman fana dɛmɛ ka se sɔrɔ gɛlɛyaw kan, ka jinɛ juguw kɛlɛ. Wa u kun na, bɛnba jɔlen bɛ, shaman y'a ka nilifɛn sɔrɔ min fɛ.
O kɔfɛ, waati sera k’i yɛrɛ ka baarakɛminɛnw sɔrɔ o laadalakow kama. U, i n’a fɔ fini, fini, shaman ma sɔrɔ a yɛrɛ sago la, nka a hakili kunba ɲɛminɛni dɔrɔn de fɛ.
Fɔlɔ, hakili ye yamaruya di shaman ma ko a ka malɛti dɔ ta. A tun bɛ dilan ni foro duman ye, ka datugu ni fari ye min bɛɛ bɔra kungo kɔnɔ bakɔrɔn sen na. Fɔlɔ la, a kɛlen kɔ ka malɛti sɔrɔ, shaman tun bɛ ɲɛnajɛ kɛ n’o dɔrɔn ye waati dɔ kɔnɔ. A ma jɛya pewu ko mallet jɔyɔrɔ tun bɛ min na ni shaman tun tɛ ni tambourine ye fɔlɔ.
Shamanw yɛrɛ ye o jogo in Weele ko kabakurun-malɛti walima sanu kulu (tɔgɔ fɔlɔ in sababu Bɔra a la ko a fɔra ko kabakurun fitinin dɔ Dònna fari 'kɔrɔ).
Malɛti ka « yɛrɛmahɔrɔnya » b’a jira ko a waati dɔ tɛmɛnen kɔ, fɔlifɛn wɛrɛ tun bɛ se ka kɛ a nɔ na, misali la, sɔgɔsɔgɔninjɛ (yala kabakurun bɛ a jira wa?) Walima bolokuru kulu dɔ dɔrɔn min sirilen bɛ ni bandi ye.
U ko kɔrɔtɔko la, shaman min tun tɛ ni tambourine walima fini ye n’a ye, o tun bɛ se ka kamlat kɛ ni birch “broom” ye, ka bolow tigɛ jiri la min ka surun a la.
Laada min bɛ kɛ ni bololanɛgɛ ye walima bololanɛgɛ kulu ye, o ye hakiliw “fiɲɛ” ye, laadalakow suguya kɛrɛnkɛrɛnnen min bɛ wele ko elbi ~ ilbi. O bɛɛ kɔfɛ, ka kɛɲɛ ni Altakaw ka hakilinaw ye, hakiliw bɛ na ni fiɲɛ ye, fiɲɛba.
Ni kam kura bɔra, a ka dunun ni a ka fini ka kan ka segin fɛnw kan minnu tun bɛ dunun kan ani bɛnbakɛ min ye kam sugandi k’a kɛ a nɔnabila ye, o ka finiw.
Dugukolonɔn ni shaman ka laadala finiw ye batofɛn senumaw ye kamlanie waati la, bawo u bɛ kɛ dɛmɛbaga hakiliw dogoyɔrɔ ye.
Kam ka laadala baara dɔrɔn tɛ, nka a ka ɲɛnamaya fana bɛ tali kɛ dunun kelen-kelen dɔ la. Ni laadalakow waati la, nɛgɛso fari pɛrɛnna walima joli bɔra a kan, o kɔrɔ ye ko jinɛw bɛ taa shaman ɲangi, a bɛna sa sɔɔni.
Dugukolonɔn ye laadalafɛnba ye ani seere min bɛ bɔ ala sanfɛla dɔ la, seere sugu dɔ min bɛ di i n’a fɔ laadalakow kɛli jo. Ni ala ni patɔrɔn hakiliw ma sɔn, shaman si tɛ se k’a yɛrɛ kɛ dunun ye.
Altai shamanw tɛ hɔrɔnya k’u ka dunun suguya sugandi, o de kama, dununtigi sugandili la. Laada in senfɛ, dununtigi bɛ kunnafoni di shaman ma. Dugukolonɔn tigi de sababu fɛ, shaman bɛ fɛn bɛɛ ye ani k’a dɔn. Dugukolo suguya bɛ jira bɛnbaw hakiliw fɛ laadalakow kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ senfɛ. Komin a ye dunun dɔ dilan, shaman b’a jira ala la. A ka c’a la, kulu senuma tigi fɛ, o kama, laada dɔ bɛ labɛn min bɛ kɛ ka dunun dilan ani k’a lakunu, o bɛ kɛ tile damadɔ kɔnɔ ni mɔgɔw ka lajɛba ye.
Shaman dusukasilen tun bɛ se k’a ka ɲɛnamaya bɛɛ kɛ ni malɛti kelen ye, nka, a ka c’a la, waati dɔ tɛmɛnen kɔfɛ, hakili y’a wajibiya ka dunun dɔ dilan.
Ni an y’a fɔ ka jɛya, shaman ye cikan tilennenw sɔrɔ ani ka ɲɛfɔli caman kɛ ka ɲɛsin fɛn dilanni kunnafoni bɛɛ ma, nka mɔgɔ wɛrɛw ye o dunun dilan. Hakili ye shaman bila ko sɛdiri, dunun ka kan ka dilan ni min ye, o bɛ falen nin yɔrɔ in na, a fɔ, kulu kɔrɔnyanfan fɛ. Cɛw taara yen, ka u janto kosɛbɛ, u ye jiribolo dɔ ja min bonya ka kan ka kɛ, ka bɔ jiri (ɲɛnama) dɔ la min bɛ ka bonya. Birri fana ka kan ka kɛ “ɲɛnama” ye, jiri dɔ tun bɛ bɔ min jiribolo la ka kɛ tamburi bolo ye. U kɛlen ka dunun nata yɔrɔ dɔ bɔ jiri dɔ la, cɛw (ka bɔ shaman somɔgɔw cɛma) ye dunun in wele ni nin kuma ninnu ye:
Ni i taara Khan fɛ, i kana maloya
Ni i taara kuntigi fɛ, i kana kɔsegin, .
Aw ka jagɛlɛya sɔrɔ Khan ɲɛkɔrɔ
Aw ka kɛ mɔgɔ jan ye aw ka patɔrɔn ɲɛkɔrɔ...
Ni i bɛ wale kɛ, i ka kɛwalew to yen
mɔgɔw na kɛnɛya , .
Ni aw ye a minɛ, aw bɛ a minɛ
jama ka nafa sɔrɔ.
I bɛ min minɛ, o ka to i bolo, .
I bɛ min ye ni i ɲɛw ye
a kana bɔ aw ɲɛw la .
Ni aw bɛ saniya mara, aw wulila ka taa hakili la,
ka nɔɔrɔ da a kan, ka min sago sɔrɔ, .
Ni (shaman) ye senna-tɛgɛrɛ kɛ, i ka kɛ a senkɔni ye, .
Ni a taara (kam) ji la, i ka kɛ a ka bere ye,
Ni a yɛlɛla kulu kuncɛ la, .
dɛmɛ a ma...
Ni aw bɛ tugu, aw ka o minɛ
Ni aw bolila, aw ka boli
Ɲɛ bɛ mɔgɔ min na, aw kana aw jira o la,
Min bɛ ni bugɔli ye, o tɛ ye sugo la.
Aw ye tɛmɛsira ta ka tɛmɛ kulu motley fɛ, .
Aw bɛ tɛmɛsira ta ka baji teliyalen tigɛ.
I ka nɔgɔn ka tɛmɛ bɛlɛkisɛ tasumalen kan
Aw bɛ teliya ka tɛmɛ ji woyolen kan
Fiɲɛ bɛ don min na, i ka kɛ dogoyɔrɔ ye
Don gɛlɛn na, i ka kɛ dɛmɛbaga ye
Don min na nisɔndiya tɛ, i ka kɛ balilan ye
Nafa bɛ aw la ni bana dɔ kɛra aw la!
A nafa ka bon o cogo kelen na ka bagan ɲuman sugandi, min fari bɛna kɛ ka dunun datugu. Fɔlɔ, a tun ye wulu cɛman ye walima saga - danfɛn ye min bɛ sɔrɔ a yɛrɛ la.
Shaman dɛmɛbaa nafama dɔ laada waati la, o ye bagan fila ye, min fari bɛ datugu ni dunun ye. Nɛgɛ dilanni kama, u bɛ maral walima elk, roe deer walima horse (foal) fari ta, ani cɛw dɔrɔn. Bagan fila-fila, n’a fari tun bɛ kɛ ka dunun dilan, o bɛ kɛ shaman fɛ laadalakow waati la i n’a fɔ kulu. O la, ni a bɛ laadalakow kɛ, shaman a ka weleli la, a tɛ dunun wele daɲɛ kɔrɔ t?ng?r (shaman ka dunun), nka a bɛ bagan min tɔgɔ fɔ, bagan min fari kɛra dunun jusigilan ye.
I n’a fɔ L.P. y’a dɔn cogo min na Potapov, min ye nin ko in sɛgɛsɛgɛ kosɛbɛ, an ka san kɛmɛ mugannanw na, misiden min bɛ sin di a ma, o fari tun bɛ kɛ ka taa a fɛ walasa ka dunun dɔ datugu, bawo a tun tɛ se ka kɛ tuma bɛɛ ka kungosogo sɔrɔ.
Shaman, a kɛlen ka kalan sɔrɔ hakili la bagan wajibiyalen bɛ yɔrɔ min na, a y’a somɔgɔw ladɔnniya a kulɛri, taamasiyɛnw na. Nɛgɛsotigiw ye nɛgɛdaga yɔrɔw labɛn: pendants, nɛgɛ cross-beam kirish (bowstring).
Fɛn bɛɛ labɛnna tuma min na, seli daminɛna.
Dugukolo dafalen tun bɛ bila shaman ka so da la. Dunanw nana - somɔgɔw ni dɔnbagaw, sigiɲɔgɔnw, fini ɲumanw donna. U nana ni diwɛn ni balo ye, walasa dunan bɛɛ ka se, u ye wari di shaman ma.
Seli daminɛna, dunun tɛmɛna bolo la ka taa bolo la, bɛɛ tun bɛ se k’a gosi, hali denmisɛnnin fitininw. Dunanw, u kelen-kelen bɛɛ u ka cogo la, u ye kuma fɔ jiri ni sow ma.
O seli in na, shaman tun bɛ se ka dunun dɔrɔn de ta a bolo, nka a tun tɛ sɔn k’a gosi. O seli in kɛra tile saba kɔnɔ, wa o donw de tun ye donw ye, bɛɛ tun bɛ se k’a miiri ko i ye shaman ye dɔɔnin.
Mɔgɔw ma maga dunun dɔrɔn na, o min tun dagalen don u bolo don nataw la, u y’a dɔn, k’u ka fanga di a ma. Kabini sisan, dunun bɛna u bɛɛ lakana. A tɛ kɛ fu ye ko Altakaw tun bɛ dunun minɛ ni bonya ye tuma dɔw la ka tɛmɛ u tigi kan.
Dɔgɔtɔrɔso wolodon seli tɛmɛna nin cogo in na.
Fɔlifɛn kura in tun bɛ baara kɛ shaman ye k’a ta san saba la ka se san duuru ma, o kɔfɛ, hakili y’a ka ward hakili jigin ko waati sera ka dunun kura dilan. Wa o cogo la, a ka ɲɛnamaya kɔnɔ, shaman in jiginna ka bɔ saba la ka kɛ kɔnɔntɔn ye (ka kɛɲɛ ni sɔrɔyɔrɔ wɛrɛw ye - fo ka se tan ni fila ma). Dugukolo hakɛ tun bɛ shaman ka "fanga" suman, ka fara o kan, a ka ɲɛnamaya suman. Dugukolonɔn laban dilanni na, shaman y’a dɔn ko laban surunyara. Dɔw y’a ɲini ka kɛ hakilitigiw ye ani gundo la ka bɔ u hakili la, u ye tambourine wɛrɛw kɛ, k’u dogo mɔgɔw la...
Shaman baliku dɔ ka dunun tun ye oval ye, a cɛmancɛ tun bɛ santimɛtɛrɛ 60-70 ɲɔgɔn bɔ. Sɛdirijiri (rim) kan u tun bɛ maral walima sow fari kɔrɔta k’a siri bɔgɔdaga la ni kansɛri jiriw ye walasa o membrane ka dunun datugu a fan kelen fɛ. Rim kan, birch columns-resonators caman tun bɛ bila fari jukɔrɔ, minnu tun bɛ wele ko humps walima tambour tulo.
Kɔfɛla la, birisi bololanɛgɛ dɔ tun bɛ don dunun kɔnɔ, tuma caman na, a tun bɛ ja hadamaden ja cogo la, kunkolo ni senw bɛ min na. Nin ye tung?r-eezi duman tigi ye. Nɛgɛ kuruwa tun bɛ, i n’a fɔ a bɛ fɔ cogo min na, dununtigi bolow jira, u tun bɛ jɛnsɛn ka taa kɛrɛw la.
Nɛgɛdagalanw bɛ jɛngɛ jiribolo la - « bɛlɛkisɛw », nɛgɛsotigi bɛ jinɛ juguw gɛn ni minnu ye. Eezi kunkolo sanfɛ, dunun da la, nɛgɛ "kɔma" bɛ yen - a "tulo" ni "tulolanɛgɛ". U ka mankan fɛ, u bɛ shaman ladɔnniya shaman sago waati la jinɛw la. Bandi bɛ siri dununtigi kɔ la, mɔgɔ minnu ye shaman wele o laadalakow la.
Jaw tun bɛ dilan ni kulɛri fila ye - finman ni bilen (tuma dɔw la - finman ni nɛrɛma). U tun bɛ labɛn ni kabakurun kɛrɛnkɛrɛnnenw sɔgɔli ye minnu tun bɛ lajɛ bajiw sanfɛyɔrɔw la. A kɛlen k’a bolokɔnincinin ɲigi ni nɔgɔ ye, o dɔnnikɛla ye dunun dɔ ja. Gag tun tɛ sɔn yan, ja bɛɛ tun sigilen bɛ u yɔrɔw la kosɛbɛ, wa n’u ye dunun kura dilan, u tun bɛ kɔrɔlen ja lasegin tigitigi. Ani fana, n’a bɛ se ka kɛ, u y’a ɲini ka nɛgɛdaga kɔrɔw lakana - u tun bɛ wuli ka taa fɔlifɛn kura dɔ la. Tiɲɛ na, ja minnu bɛ kɛ shamanw ka dununw kan. (N. P. Dyrenkovoi ni A. V. Anokhin ka fɔ la.) Hali ni ɲɛnamaya tun bɛ yen, mɔgɔw y’a ɲini ka ja dɔ da kokura min tɛ waati ta. Kùn dɔw la, fanga min bɛ mɔgɔ sama, o tun bɛ ni daminɛ ye... Ka i jigi da waati tɛmɛnenw kan, ka i ɲɛsin bɛnbaw ma, ka taa waati tɛmɛnenw na caman na, o ye Altai diɲɛnatigɛ jateminɛcogo dɔ ye kosɛbɛ. Wa ja minnu bɛ dununw kan, olu ye ko ye min ɲɔgɔn tɛ, min bɛ kɛ ni ladamu kɔrɔ yɛrɛ jiracogo ja ye.
A fɔ man di nka, shamanw wajibiyara ka bɔ tariku-yɔrɔ la sanni u ka se k’a faamu. O de kama, ja tan ni damadɔ dɔrɔn de bɛ dɔn shamanw ka dununw kan - Sibiri jamana bɛɛ la ! Tamburi pentalen kelen-kelen bɛɛ ye nafolo lakika ye sisan, bawo ni Sibiri Saheli tɛ, o fɔlisen suguya caman bɛ dɔn Laponie dɔrɔn de la. U ni diɲɛ karti shamanw tɛ kelen ye fewu, nka hali yan an bɛ a ɲini ka diɲɛ bɛɛ jira.
Home | Articles
January 19, 2025 19:13:10 +0200 GMT
0.007 sec.
