ՀԻՆ ՂԱԶԱԽՍՏԱՆԻ ԱՍՏՂԱՅԻՆ ԵՐԿԻՆՔ
Տիեզերքի անսահմանության, լայնության և բացության առումով տափաստանային երկիրը հավասար է երկնքին։ Երկինքը, որտեղ ապրում է քոչվորների աստված Թենգրին, լցված է աստղային աշխարհներով։ Պատահական չէ, որ հնագույն թյուրքական Օրխոն-Ենիսեյի արձանագրությունները (VII-VIII դդ.) սկսվում են հետևյալ երկտողով.
«Երբ երկինքը ձևավորվեց վերևում,
Ներքևում մի սև երկիր առաջացավ…»
Տափաստանը այն հիմքն է, որի վրա հիմքի պես կանգնած է բնության ճարտարապետական հրաշքը, ներդաշնակ ու անբացատրելի, մաթեմատիկորեն ճշգրիտ Երկինքը: Մտածողության տիեզերականությունը, աշխարհայացքի լայնությունը, տափաստանային քոչվորի հոգու բացությունն ու բարությունը. Քոչվորի տիեզերական և աստղագիտական մտածողությունը պայմանավորված է տափաստանային կենսակերպով, տարածության ու ժամանակի մշտական շարժումներով։ Քոչվորի մտքում երկինքը երկրի վերևում և հենց ինքը՝ տափաստանը, հավասար են միմյանց:
Մինչդեռ երկնքի մեծ աստծու՝ Թենգրիի հանդեպ հավատը առաջացել է գրեթե վեց հազարամյակ առաջ։ Սա երկրագնդի ամենահին կրոնն է, և «թենգրիանիզմը» այն հիմնաքարն է, որը հիմք է հանդիսացել մեր մոլորակի ժողովուրդների բոլոր հիմնական կրոնների համար: Այս առումով ակնհայտ է կրոնական պատերազմների անիմաստությունը: Տարբեր կրոնների հետևորդները պատերազմում են միմյանց հետ, որպեսզի թշնամիներին արագ երկինք ուղարկեն՝ ավելի մոտ Աստծուն, մինչդեռ Աստծուն մոտ լինելը կյանքի իմաստն է...
Հավանաբար առաջին մարդիկ հավատացել են Միակ Աստծուն, իսկ հետո պարզունակ կոմունալ համակարգի փլուզման և ստրկատիրական համակարգի ձևավորման ժամանակ սկսել են հավատալ բազմաթիվ աստվածների, դարձել հեթանոս։ Նման պատկեր նկատվել է Հին Եգիպտոսում, Ասորեստանում, Հին Հունաստանում և Հռոմում։ Բավականին շեղվելով հեթանոսական դարերի մեջ, ինչը նպաստեց Եվրոպայում և Ասիայում գրեթե բոլոր հիմնական էթնիկ խմբերի ձևավորմանը, այս երկրներն ու ժողովուրդները նորից սկսեցին հավատալ Միակ Աստծուն. եվրոպացիներին՝ Քրիստոսին, արաբներին և թուրքերին՝ Ալլահին: Բուդդայականների մեջ ես դեռ չեմ հասկանում, թե քանի աստված: .. Կան միայն մի քանի գերագույն աստվածներ՝ Բրահման, Շիվան, Կրիշնան, ինքը՝ Բուդդան: Բայց դարձյալ երկուսի համար էլ հեշտ ու հարմար էր հավատալ մեկ աստծուն, քանի որ այսպես կոչված համաշխարհային կրոնները՝ քրիստոնեությունը և իսլամը, հիմնված են հավատքի վրա աստծո հանդեպ, որն ապրում է դրախտում և նույնիսկ երկնքից այն կողմ: Անհասանելի բարձրության վրա. Իսկ երկինքը տենգրական խորհրդանիշ է։
Աստվածացված դրախտի գաղափարի հիմքում ընկած է ոչ միայն հնագույն մարդու առաջին պատկերացումները երկնային աստծո մասին, այլև նրա՝ ընդհանրապես որպես բարձրագույն աստվածության մասին պատկերացումները, որը ժողովուրդների քրիստոնեությանը և իսլամին ընդունելուց դարեր անց միաձուլվել է. մեկ քրիստոնյա և մահմեդական աստվածների հասկացությունները: Հին Չինաստանում պետական կրոնը երկար ժամանակ եղել է երկնքի աստծո Թիան հավատքը, որը նույնացվում էր երկնքի կայսր Շանդիի հետ (Tian - Shuangdi): Հավանական է, որ սա հավատքը, էթնոլոգիապես և լեզվական, ընդհանուր էկոլոգիական (համաշխարհային ջրհեղեղ, օրինակ) աղետների մի մասն է, ժողովուրդները տեղափոխվել են Եփրատի Միջագետքից և Տիգրիսից, որտեղ, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է Թենգրիանիզմը:
Հին չինացի փիլիսոփա Կոնֆուցիոսը, որը հայտնի էր որպես մեծ իմաստուն, իրեն համարում էր պարզապես հնագույն գիտելիքների պահապան, և նա, իբր, միայն միջնորդ էր Աստծո և մարդկանց միջև՝ համարելով իր անքակտելի պարտքը պաշտպանել հնագույն հավատքի ավանդույթները: Երկնքի Աստված «Տիան», նրան անվանելով Շանդի և վերագրել է իր հատուկ արժանիքների համար, որ նա չի քարոզում նոր վարդապետություն, այլ միայն հնագույն գիտելիքներ է փոխանցում մարդկանց:
Հնդկաստանում մեծ աստծո վարդապետությունը զարգանում է այնպիսի հասկացությունների մեջ, ինչպիսիք են գերագույն ոգին, համընդհանուր ամենուրեք հոգին, որն անձնավորված է Բրահմայի տեսքով:
Մուրադ Աջին «Քիփչակներ» գրքում գրում է հետևյալը. «Հինդուները չեն թաքցնում, օրինակ, որ նագաներից էր, այսինքն՝ թուրքերից, վերցրել էին «Պրաջնապարամիտա» սուրբ տեքստը։ Միայն ամենաիմաստուն մանկավարժներն էին։ թույլատրել են կարդալ, միայն իրենք են խելք: Իհարկե, դրանով հնդիկները մեծ պատիվ են տվել թյուրքական մշակույթին, պահպանել են թուրքերի մասունքները, պահպանել են այն, ինչ թուրքերն իրենք են մոռացել»: Ամսագիր «Ամանաթ», Ալմաթի, 2001 թ., թիվ 1։
Միջնադարյան Եվրոպայում երկնքում ապրող աստծո ուսմունքը վերածվում է Թոմաս Աքվինացու, Կեպլերի և Հեգելի փիլիսոփայական հասկացություններին, որ աշխարհը ներդաշնակ ամբողջություն է, որի հոգին Աստված է։
Թենգրիանիզմ - պրոթուրքերի կրոն, ձևավորվել է որպես փիլիսոփայական ուսմունք մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակում: Այն զգալիորեն ազդել է հին եգիպտական պաշտամունքների վրա, որոնք առաջացրել են սեմական և հնդկա-իրանական կրոնները, հաջողությամբ գոյատևել է մինչ օրս, գոյություն ունի ղազախների մեջ խնամքով ծածկագրված, բայց այնքան պարզ ձևով, որ ամեն օր օգտագործելով իր հատկանիշները՝ նույնիսկ չմտածեք, որ դրանք եկել են դարերի խորքից։
Երբ ասում ենք «Թենգրին օրհնի» - («Տանիր ժառիլկասին»), նկատի ունենք՝ «Աստված օրհնի քեզ», այսինքն՝ «Աստված օրհնի քեզ»։ Կամ նույն կոչի ամենակարճ ձևը՝ «Աստված պահապան քեզ» կամ ռուսերեն՝ «Շնորհակալություն»։ Կամ այնպիսի անուն, ինչպիսին է «Tanirbergen», դա նաև «Kudaibergen», «Allabergen», կամ ռուս և բուլղարական գործընկերներ՝ Բոգդան, Ֆեդոր, գերմաներեն՝ Թեոդոր: Եվ ամեն ինչ սկսվեց մի տղայից, որին Աստված տվել է իր ծնողներին՝ Տանիրբերգենից։
Նախաթուրքական «Թենգրի», պարսկերեն «Կոդայ», արաբերեն «Ալլահ - տարբեր լեզուներով նշանակում են նույն բանը: Ղազախները, իրենց բնական զգայունության պատճառով, օգտագործում են երեքն էլ, և ասում են. «Թանիր ժառիլկասին»: «Kuday saktasyn! tagala bailyk-bereke bersin!» - «Թող օրհնի քեզ Թենգրին», «Թող Քուդայը փրկի քեզ», «Թող Ալլահը Արարիչը ձեզ հարստացնի և երջանիկ դարձնի»: Եվ ամեն դեպքում, գերագույն աստվածը. Երկնքի աստված - Թենգրին նշանակում է, ընդունելով իսլամը, ղազախները չմոռացան իրենց արմատները, իրենց հիմնական կրոնը` Թենգրիանիզմը:
Home | Articles
January 19, 2025 19:12:22 +0200 GMT
0.005 sec.
